Kwasica cukrzycowa (zwana także kwasicą ketonową), to zaburzenie metaboliczne, wynikające z nadmiernej produkcji ciał ketonowych. Występujące w nadmiarze powodują obniżenie wartości pH krwi. To z kolei prowadzi do poważnych powikłań, zagrażających zdrowiu i życiu. Jak rozpoznać tę dolegliwość? I dlaczego jest ona ostrym powikłaniem cukrzycy?
Na czym polega cukrzycowa kwasica ketonowa?
W zdrowym organizmie komórki ciała pozyskują energię z glukozy, dostarczanej wraz z pokarmami. Proces ten jest możliwy dzięki insulinie (produkowanej przez trzustkę), która "otwiera" glukozie drogę do komórek. W przypadku trwałego niedoboru tego hormonu lub jej niewielkiego stężenia glukoza przestaje być dla nich dostępna. Tym samym tracą one możliwość odżywiania się, mimo obecności cukru we krwi.
W efekcie zamiast glukozy komórki wykorzystują tłuszcze zgromadzone w tkankach, aby wyprodukować potrzebną im energię. Niestety ubocznym skutkiem tego zjawiska jest produkcja acetonu oraz ciał ketonowych. Ich nadmiar powoduje spadek odczynu krwi. Oznacza to, że w następstwie zaburzeń przemian metabolicznych węglowodanów, zakłócona zostaje równowaga kwasowo-zasadowa organizmu. To z kolei prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Cukrzyca i inne przyczyny kwasicy ketonowej
Kwasica ketonowa występuje najczęściej jako niebezpieczne powikłanie cukrzycy. Często jest też zaburzeniem, które jako pierwsze pozwala rozpoznać tę chorobę, zwłaszcza w przebiegu cukrzycy typu 1. Jednak rozwojowi kwasicy mogą towarzyszyć także i inne nieprawidłowości. Mogą to być:
- nadmiar hormonów osłabiających działanie insuliny,
- nieprawidłowe przyjmowanie insuliny (np. pomijanie dawek insuliny),
- niedobór insuliny,
- przyjmowanie leków osłabiających działanie insuliny,
- choroby i stany zapalne trzustki,
- zawał serca,
- udar,
- niekontrolowana hiperglikemia (organizm produkuje wtedy glukagon, co prowadzi do wytwarzania ketonów),
- zakażenia wirusowe i bakteryjne,
- spożywanie nadmiernych ilości alkoholu,
- głodówka (organizm spala własne tłuszcze, prowadząc do produkcji ciał ketonowych, o ile nie dostarczamy odpowiedniej ilości glukozy),
- dieta o niskiej zawartości węglowodanów,
- ciąża i towarzyszące jej zmiany hormonalne.
Czytaj również: Na czym polega cukrzyca alkoholowa?
Objawy kwasicy ketonowej
Dolegliwość ta rozwija się bardzo szybko, bo nawet w ciągu kilku godzin. Wśród pierwszych objawów kwasicy ketonowej, świadczących o zaburzeniu równowagi kwasowo-zasadowej i elektrolitycznej, wyróżnia się:
- nudności i wymioty,
- bóle brzucha i głowy,
- nadmierne oddawanie moczu i odwodnienie,
- silne pragnienie,
- suchość języka,
- zaczerwienienie policzków,
- wysypkę,
- bóle w klatce piersiowej,
- zwiększoną akcja serca,
- senność,
- zaburzenia świadomości,
- dezorientację,
- utratę przytomności,
- śpiączkę,
- owocowy zapach acetonu z ust (oddech kwasiczy).
U chorych występuje także oddech Kussmaula - głęboki i przyspieszony, pojawiający się w ciężkiej postaci kwasicy metabolicznej. U niektórych chorych dochodzi również do śpiączki cukrzycowej, obrzęku mózgu, a nawet śmierci.
Rozpoznanie kwasicy ketonowej
Aby rozpoznać występowanie kwasicy ketonowej, powinno przeprowadzić się badania laboratoryjne. Stan choroby potwierdza wysoki poziom glukozy we krwi i obecność ciał ketonowych w moczu, świadczących jednocześnie o braku insuliny w krwiobiegu. Zazwyczaj ma to miejsce w przypadku cukrzycy typu 1. Warto jednak mieć na uwadze, że kwasica ketonowa może wystąpić jako ostre powikłanie każdego typu cukrzycy, czyli może dotknąć także osoby z cukrzycą typu 2.
Przy diagnozowaniu kwasicy ketonowej za wysokie stężenie glukozy we krwi uznaje się wartość powyżej 250 mg/dl (jest to tzw. hiperglikemia). Wartość pH krwi spada natomiast poniżej 7,35 (wynik ten potwierdza gazometria krwi tętniczej). Dodatkowo o chorobie świadczy obniżone stężenie wodorowęglanów w surowicy krwi poniżej 15 mol/l oraz luka anionowa, czyli różnica pomiędzy sumą stężeń nieoznaczonych kationów i anionów (w zdrowym organizmie powinny być one równe). W badaniu uwzględnia się stężenie jonów chlorkowych, sodowych i potasowych.
Czy można samodzielnie rozpoznać kwasicę i jej przeciwdziałać?
Osoby z rozpoznaną cukrzycą, które są świadome jej powikłań, mają dużą szansę zaobserwować objawy kwasicy cukrzycowej i przeciwdziałać jej skutkom w warunkach domowych. Jeśli u chorych jednocześnie pojawi się wysoki poziom cukru (w badaniu glukometrem) oraz będą mu towarzyszyć nudności, wymioty i bóle brzucha, należy traktować to jako pierwszy sygnał kwasicy. Dodatkowo specjalnymi testami z apteki można określić obecność acetonu w moczu, co potwierdzi wystąpienie dolegliwości.
W takiej sytuacji konieczne jest przyjęcie insuliny i uzupełnienie płynów w celu wyrównania poziomu elektrolitów. Oprócz specjalistycznych preparatów (dostępnych w aptece) wskazana jest także woda z cytryną, mająca właściwości odkwaszające. Osoby, u których wystąpił silny odruch wymiotny, powinny przyjmować płyny małymi łykami (nawet łyżeczką) co kilka minut. Poziom cukru należy zbadać w około 2 godziny po podaniu insuliny, a w tym czasie powstrzymać się od jedzenia. Jeśli objawy nie ustąpią lub stan zdrowia będzie pogarszać się, należy wezwać pomoc medyczną.
Jak leczyć kwasicę?
Bardzo często leczenie kwasicy ketonowej wymaga leczenia pacjenta w warunkach szpitalnych. Pacjenci, u których wystąpiła kwasica ketonowa, leczeni są poprzez dożylne podawanie dawek insuliny krótko działającej. Ważne, aby stężenie poziomu cukru we krwi spadało powoli. Można ją podawać za pomocą pompy insulinowej (często stosowanej u chorych na cukrzycę typu 1). Dodatkowo pacjentowi podaje się dożylnie potas, ponieważ podczas leczenia insuliną przemieszcza się on do komórek, w wyniku czego obserwuje się spadek jego stężenia we krwi.
Podczas leczenia pacjentom przetacza się dużą ilość płynów (nawet do 10 litrów), które wyrównują poziom jonów w organizmie, w tym jonów sodu. W przypadku ciężkich postaci choroby podawana jest heparyna, która przeciwdziała powstawaniu zakrzepów. Stabilizowanie stanu pacjenta może trwać nawet dwie doby. Niestety mimo wdrożonego leczenia, cały czas mogą pojawić się powikłania, jak:
- ostra niewydolność nerek,
- obrzęk mózgu,
- spadek objętości krwi w wyniku utraty płynów (wstrząs hipowolemiczny).
Po leczeniu szpitalnym pacjenci powinni regularnie kontrolować poziom glukozy we krwi, stosując testy, pozwalające jednocześnie badać poziom glikemii oraz ciał ketonowych w organizmie. Jest to najprostszy sposób, aby uniknąć wystąpienia kwasicy cukrzycowej.
