Jeszcze nie tak dawno depresja była kojarzona jedynie z chorobą osób dorosłych. Dziś już wiemy, że dolegliwość ta dotyka także dzieci i młodzież. Dane NFZ wskazują, że co roku rośnie liczba dzieci poniżej 18 roku życia, u których zdiagnozowano kliniczną depresję i którym przepisano leki. Informacje te nie napawają optymizmem, zwłaszcza że zbyt późno rozpoznana choroba może nieść ze sobą tragiczne konsekwencje. Jak rozpoznać depresję u dzieci i nastolatków?
Czym jest depresja u dzieci?
Depresja jest chorobą przewlekłą, dotyczącą zaburzeń afektywnych, czyli związanych z nastrojem. Mówimy o niej, gdy u chorego występuje obniżony nastrój, utrzymujący się dłużej niż dwa tygodnie, a który zdaje się nieadekwatny do wywołujących go przyczyn. Osoby dorosłe cierpiące na depresję zaprzestają wykonywania codziennych aktywności oraz zanika u nich zainteresowanie otoczeniem.
Niestety w przypadku dzieci i młodzieży choroba nie zawsze daje analogiczne objawy, przez co może nie zostać odpowiednio szybko zauważona lub nawet całkowicie nierozpoznana. Łatwo bowiem pomylić ją ze zwykłą chandrą, młodzieńczym buntem, okresem dojrzewania lub dolegliwościami somatycznymi. Dodatkowo u młodszych dzieci choroba przybiera zupełnie inną postać niż u starszych. Dlatego tak ważne jest, aby nie bagatelizować zmian w zachowaniu dzieci, a szukać przyczyny ich wystąpienia.
Jakie są objawy depresji u dzieci?
Małe dzieci, w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, nie zawsze są w stanie mówić wprost o swoich uczuciach (są na to zbyt małe lub wstydzą się). Dużą trudność może im sprawiać nazywanie odczuwanych emocji oraz podawanie przyczyny, która je wywołała. W przeciwieństwie do dorosłych nie zawsze też potrafią też ocenić stan swojego zdrowia, jako odbiegającego od normy i poprawnie zakomunikować to swoim opiekunom. Dlatego w przypadku tak młodych osób mówimy o depresji maskowanej objawami somatycznymi. Wśród nich można wyróżnić:
- bóle brzucha,
- nudności i wymioty,
- ataki duszności,
- kołatanie serca,
- nocne moczenie się,
- problemy ze snem,
- omdlenia,
- wzmożoną płaczliwość i drażliwość,
- brak apetytu i wolne przybieranie na wadze,
- zaburzenia koncentracji i uwagi,
- silną irytację.
Czym objawia się depresja u młodzieży?
U starszych dzieci objawy choroby częściej mogą kryć się pod postacią zaburzeń zachowania, a nie w postaci obniżenia nastroju i smutku. W przebiegu depresji u dzieci w tej grupie wiekowej objawy mogą przejawiać się w postaci:
- zachowania agresywnego,
- zachowania autoagresywnego (samookaleczenie się),
- zachowania ryzykownego, narażającego zdrowie i życie,
- sięgania po używki,
- zaniechania dbania o higienę i wygląd,
- wypowiadania twierdzeń o braku ważności własnego życia,
- odsunięcia się od grupy rówieśniczej, zaprzestania kontaktów towarzyskich,
- rozdrażnienia i irytacji,
- nagłych wahań nastroju,
- wrogości do otoczenia i świata,
- napadów złości,
- apatii i braku podejmowania dotychczasowych aktywności,
- silnego pobudzenia psychoruchowego,
- zaburzeń lękowych,
- uczucia beznadziei i niskiej samooceny,
- silnej krytyki wobec własnej osoby i nadwrażliwością na krytykę ze strony innych,
- urojeń,
- pesymizmu,
- problemów w uczeniu się,
- zaburzenia koncentracji i uwagi.
U nastolatków tej samej płci i w tym samym wieku nie muszą występować te same objawy depresji. Różne może być także ich nasilenie. Dlatego w przypadku podejrzenia choroby należy udać się do lekarza specjalisty, który dokona diagnozy depresji.
Sygnały ostrzegawcze
Smutek, przygnębienie i lęki są grupą zupełnie naturalnych emocji, które towarzyszą każdemu z nas, w tym dzieciom i dorastającej młodzieży. Kiedy jednak objawy te występują u dzieci zbyt długo lub ich nasilenie utrudnia normalne funkcjonowanie, powinniśmy zgłosić się z dzieckiem po pomoc do lekarza, który pomoże rozpoznać depresję lub ją wykluczy. Wśród niepokojących objawów, które powinny być traktowane przez rodziców, jak sygnały ostrzegawcze (także przed możliwością popełnienia samobójstwa), są:
- częste wspominanie o braku sensu życia,
- wycofanie i wyobcowanie ze świata rówieśników,
- porządkowanie własnych spraw,
- zaniedbanie wyglądu,
- większe zainteresowanie tematyką śmierci,
- mówienie, że jest się niepotrzebnym i niechcianym,
- nagła zmiana w zachowaniu.
Jakie są przyczyny depresji u dzieci i młodzieży?
Występowanie depresji u dzieci nie ma jednej przyczyny. Na rozwój tej dolegliwości składa się wiele czynników, które mogą występować jednocześnie lub niezależnie od siebie. Są to między innymi przyczyny biologiczne, związane z działaniem układu hormonalnego, biochemii organizmu czy też z dziedziczeniem genów. Niestety dzieci, które mają w rodzinie osobę chorującą na depresję, są bardziej narażone na zachorowanie.
Oprócz czynników biologicznych na rozwój choroby u dzieci wpływają także czynniki psychologiczne. Mowa tu przede wszystkim o wrażliwości dziecka, sile poczucia jego własnej wartości i odporności na stres. Istotne jest także, jak dziecko radzi sobie z sytuacjami lękowymi i czy ma poczucie bezpieczeństwa. Czynniki psychologiczne mogą być z kolei powiązane z czynnikami środowiskowymi. Bardzo często warunki, w jakich wychowuje się dziecko, kształtują jego psychikę, wpływając na jej siłę i wrażliwość.
Wśród czynników środowiskowych mogących wywołać chorobę, należą przede wszystkim traumy (przemoc fizyczna, seksualna), problemy rodzinne (rozwód, alkoholizm jednego z rodziców), śmierć bliskiej osoby czy zmiana miejsca zamieszkania i szkoły. Przyczyną zachorowania może być także zawód miłosny, hejt (którego doświadcza coraz więcej dzieci), przemoc rówieśnicza czy brak zainteresowania ze strony rówieśników i własnych rodziców. Równie niekorzystnie wpływa stosowanie substancji psychoaktywnych przez młodzież, prowadzące do uzależnienia.
Leczenie depresji u dzieci i młodzieży
Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży wymagają indywidualnego podejścia do każdego pacjenta. Leczenie może obejmować kilka metod jednocześnie lub ograniczać się jedynie do wybranych, w zależności od stanu dziecka i rodzaju problemów, z jakimi się boryka. Nieodzownym elementem leczenia jest wsparcie bliskich osób, które daje dziecku poczucie bezpieczeństwa. Jak wygląda leczenie dzieci z depresją? Przede wszystkim dziecko, u którego zaburzenia nastroju występują zbyt długo, musi zostać skonsultowane ze specjalistą - lekarzem psychiatrą. To on ocenia zdrowie psychiczne dziecka. Robi to na podstawie wywiadu lekarskiego, który obejmuje także rodziców. Rolą lekarza jest potwierdzenie wystąpienia depresji i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Psychoterapia
Jest to powszechna metoda leczenia depresji. Może mieć postać indywidualną, grupową lub rodzinną. Psychoterapia indywidualna stosowana jest, gdy dziecko dostrzega swoje problemy, potrafi zaufać terapeucie, otworzyć się przed nim i stworzyć relację, która pozwoli przepracować problemy, będące przyczyną choroby. Terapia grupowa wskazana jest z kolei tam, gdzie dziecko ma problemy w nawiązywaniu relacji z innymi rówieśnikami lub odczuwa lęki. Terapię rodzinną wdraża się natomiast wtedy, gdy w rodzinie występują dysfunkcje, zaburzające prawidłowy rozwój dziecka lub które mogą uniemożliwić jego powrót do zdrowia.
Terapia poznawczo-behawioralna
Jest to najbardziej popularna metoda leczenia depresji u nastolatków i młodszych dzieci. Polega ona na wskazaniu chorym zależności pomiędzy emocjami a tym, jak wzajemnie wpływają one na kształtowanie myśli i zachowanie. Celem terapii jest trening, pozwalający wpływać na własne emocje i ich kontrolowanie.
Psychoedukacja
W przeciwieństwie do terapii poznawczo-behawioralnej psychoedukacja polega na przekazaniu wiedzy na temat depresji. Tłumaczy ona choremu przyczyny powstania choroby, jej przebieg i objawy. U dzieci, u których pojawiła się depresja, rozmowa z psychologiem pozwala zwiększyć poziom wiedzy na jej temat, a tym samym zapewnić poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego. Dzięki poznaniu choroby dzieci uświadamiają sobie, że stan, w jakim się znalazły, jest stanem choroby, którą można leczyć.
Farmakoterapia
Leczenie farmakologiczne jest uzupełnieniem psychoterapii, stosowanym w łagodnej i umiarkowanej depresji. Stosuje się wśród dzieci, które nie radzą sobie w codziennym funkcjonowaniu, u których objawy choroby nasilają się lub w przypadku wystąpienia myśli samobójczych. Należy pamiętać, że depresja może być chorobą towarzyszącą innym dolegliwościom na tle psychicznym, m.in chorobie dwubiegunowej. W takiej sytuacji leczenie farmakologiczne jest koniecznością. W skrajnych przypadkach niezbędną może okazać się hospitalizacja, która ma na celu skuteczniej pomóc dziecku.
Leki na depresję należy przyjmować regularnie. Pierwsze efekty terapii zauważalne są po około 4 lub 6 tygodniach od rozpoczęcia ich przyjmowania. W początkowej fazie leczenia mogą niestety wywoływać niepożądane efekty uboczne, polegające nawet na pogorszeniu stanu psychicznego.
Jak zapobiegać depresji?
Ryzyko występowanie depresji u dzieci może zostać zminimalizowane poprzez odpowiednie działania profilaktyczne ze strony bliskich osób, w tym rodziców i nauczycieli. O co należy zadbać? Przede wszystkim istotne jest:
- posiadanie bliskiej relacji z dzieckiem, wysłuchiwanie go, interesowanie się jego sprawami,
- stworzenie poczucia bezpieczeństwa u dziecka, głównie na podłożu emocjonalnym,
- wzmacnianie wiary dziecka w samego siebie,
- wzmacnianie poczucia jego własnej wartości i podnoszenie jego samooceny.
W przypadku dostrzeżenia niepokojących zachowań nie należy krytykować dziecka czy zaprzeczać jego emocjom i uczuciom. Nie należy też rozmawiać z dzieckiem tonem polecająco - rozkazującym. Stwierdzenie typu "weź się za siebie" czy "co z Tobą nie tak" lepiej zastąpić stwierdzeniami "widzę, że nie czujesz się najlepiej" lub "sprawiasz wrażenie przygnębionego". Zaakceptowanie zachowania dziecka, jego uczuć i stanu emocjonalnego, zapewnia dziecku poczucie akceptacji i bezpieczeństwa. Dzięki temu istnieje bardzo duża szansa, że dziecko się przed nami otworzy, opowie o swoim problemach i będziemy mogli mu pomóc.
Literatura:
- Januszewska E. (2020). Depresja, osamotnienie a przeżyta trauma u dzieci i młodzieży. W: Wyzwania i problemy społeczeństwa w XXI wieku. Tom I. Lublin: Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, s. 97-117.
- https://forumprzeciwdepresji.pl/depresja/kazdy-moze-miec-depresje/depresja-u-dzieci-i-mlodziezy
- Raczkowski A. (2017). Depresja dzieci i młodzieży - zjawisko i perspektywy pomocy. Wychowanie w Rodzinie, t. XVI. s. 315-329.
- Fundacja Twarze Depresji. O depresji u dzieci. https://twarzedepresji.pl/o-depresji-u-dzieci/
