Szybko, wygodnie i bez wychodzenia z domu.
Odleżyny – czym są, jak powstają i jak skutecznie leczyć?
Odleżyna to bolesny i potencjalnie niebezpieczny problem, który dotyka przede wszystkim osoby długotrwale unieruchomione. Jest to rana powstająca na skutek długotrwałego ucisku, który prowadzi do niedokrwienia, a w konsekwencji do uszkodzenia i martwicy tkanek. Skuteczne leczenie odleżyn jest procesem złożonym i wymagającym, dlatego kluczową rolę odgrywa odpowiednia profilaktyka przeciwodleżynowa. Zrozumienie, czym są odleżyny, jakie są ich przyczyny i stopnie zaawansowania, to pierwszy krok do zapewnienia komfortu i bezpieczeństwa osobie chorej.
Czym są odleżyny? Definicja i przyczyny powstawania
Odleżyny to miejscowe uszkodzenie skóry i/lub głębiej położonych tkanek, w tym tkanki podskórnej, mięśni, a nawet kości. Powstają najczęściej w wyniku działania trzech głównych sił: ucisku, tarcia i sił ścinających.
Główne przyczyny powstawania odleżyn
Główną przyczyną jest długotrwały ucisk wywierany na tkanki miękkie, które znajdują się między kością a twardym podłożem (np. materacem). Ucisk ten powoduje zamknięcie naczyń krwionośnych, zaburzając mikrokrążenie. Dochodzi do niedotlenienia i niedożywienia komórek, co w krótkim czasie może prowadzić do ich obumierania i rozwoju martwicy.
Do kluczowych czynników ryzyka występowania odleżyn należą:
- Długotrwałe unieruchomienie: Dotyczy osób obłożnie chorych, po operacjach, z urazami rdzenia kręgowego.
- Podeszły wiek: Skóra osób starszych jest cieńsza, mniej elastyczna i bardziej podatna na uszkodzenia.
- Choroby przewlekłe: Cukrzyca, miażdżyca, choroby układu krążenia.
- Niedożywienie i odwodnienie: Brak odpowiedniej ilości białka, witamin i minerałów osłabia skórę i spowalnia proces gojenia.
- Nietrzymanie moczu i/lub stolca: Wilgoć prowadzi do maceracji naskórka, który staje się bardziej podatny na uszkodzenie.
- Zaburzenia czucia: Pacjent nie odczuwa dyskomfortu związanego z uciskiem, co uniemożliwia zmianę pozycji ciała.
Gdzie najczęściej powstają odleżyny?
Odleżyny najczęściej lokalizują się w miejscach, gdzie kości znajdują się tuż pod skórą, a tkanka tłuszczowa jest skąpa. Należą do nich:
- Okolice kości krzyżowej i pośladki
- Pięty
- Kostki
- Łokcie
- Łopatki
- Tył głowy (potylica)
Stopnie odleżyn – Klasyfikacja Torrance i NPUAP
Aby wdrożyć odpowiednie leczenie, kluczowa jest ocena stopnia zaawansowania rany. Najpopularniejsza klasyfikacja (wg NPUAP) wyróżnia następujące stopnie odleżyn:
Odleżyny I stopnia
Widoczne jest nieblednące zaczerwienienie skóry przy zachowanej ciągłości naskórka. Po zwolnieniu ucisku kolor skóry nie wraca do normy. Może pojawić się obrzęk, bolesność i zmiana temperatury skóry (wyższa lub niższa).
Odleżyny II stopnia
Dochodzi do uszkodzenia naskórka i części skóry właściwej. Rana jest powierzchowna, może mieć postać otarcia, pęcherza wypełnionego płynem surowiczym lub płytkiego owrzodzenia. Dno rany jest czerwono-różowe, bez obecności mas rozpadających się tkanek.
Odleżyny III stopnia
To już uszkodzenie pełnej grubości skóry, które obejmuje także tkankę podskórną. Martwica może być widoczna jako żółtawa lub czarna masa w dnie rany. Rana jest głęboka, ma postać krateru, ale nie sięga do mięśni ani kości.
Odleżyny IV stopnia
Najbardziej zaawansowana postać. Uszkodzenie obejmuje wszystkie warstwy skóry, tkankę podskórną, a także odsłania mięśnie, ścięgna, stawy i kości. W ranie często obecna jest martwica i zakażenie. Leczenie jest długotrwałe i często wymaga interwencji chirurgicznej.
Odleżyny V stopnia (stopień nieklasyfikowalny)
To uszkodzenie pełnej grubości skóry, w którym dno rany jest całkowicie pokryte masami rozpadających się tkanek (martwicą rozpływną lub suchą). Głębokość rany jest niemożliwa do oceny bez jej chirurgicznego oczyszczenia.
Potrzebujesz recepty?
Leczenie odleżyn – od czego zacząć?
Leczenie odleżyn to proces, który wymaga kompleksowego podejścia i zaangażowania zarówno personelu medycznego, jak i opiekunów. Podstawą jest usunięcie przyczyny, czyli odciążenie uciskanego miejsca. Następnie należy zadbać o prawidłowe gojenie się rany.
Kluczowe elementy leczenia i pielęgnacji:
- Całkowite odciążenie rany: Regularna zmiana pozycji ciała, stosowanie udogodnień przeciwodleżynowych.
- Oczyszczenie rany: Usunięcie martwych tkanek, co jest warunkiem koniecznym do rozpoczęcia procesu gojenia.
- Leczenie zakażenia: W przypadku infekcji konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii (miejscowej lub ogólnej).
- Stosowanie odpowiednich opatrunków: Nowoczesne opatrunki zapewniają ranie wilgotne środowisko, chronią przed zakażeniem i przyspieszają gojenie.
Nowoczesne opatrunki na odleżyny
Współczesna medycyna oferuje szeroką gamę specjalistycznych opatrunków, tzw. plastry na odleżyny. Dobiera się je w zależności od stopnia odleżyny, ilości wysięku i obecności martwicy. Przykłady to opatrunki hydrokoloidowe, hydrowłókniste, piankowe, alginianowe czy opatrunki ze srebrem o działaniu przeciwbakteryjnym.
Maść na odleżyny – kiedy stosować?
Maść na odleżyny może być pomocna, ale jej wybór zależy od stanu rany. W I stopniu stosuje się preparaty nawilżające i ochronne. W przypadku ran głębszych, maści z antybiotykiem, enzymami oczyszczającymi ranę czy pobudzającymi ziarninowanie powinny być stosowane wyłącznie po konsultacji z lekarzem lub pielęgniarką.
Profilaktyka przeciwodleżynowa – jak zapobiegać odleżynom?
Najlepszym sposobem na walkę z odleżynami jest zapobieganie ich powstawaniu. Profilaktyka jest znacznie łatwiejsza i tańsza niż leczenie.
Kluczowe zasady profilaktyki:
- Regularna zmiana pozycji ciała: U osoby leżącej należy ją zmieniać co 2-3 godziny, a u osoby siedzącej na wózku nawet co godzinę.
- Odpowiednia pielęgnacja skóry: Skóra powinna być zawsze czysta i sucha. Należy ją myć delikatnymi środkami, dokładnie osuszać (bez pocierania) i nawilżać emolientami. Higiena oraz pielęgnacja osoby chorej to podstawa.
- Stosowanie sprzętu przeciwodleżynowego:
- Materace przeciwodleżynowe: Szczególnie polecane są dynamiczne materace zmiennociśnieniowe, które cyklicznie zmieniają punkty podparcia ciała, poprawiając krążenie.
- Poduszki przeciwodleżynowe: Niezbędne dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich.
- Krążki, wałki i kliny do odciążania wrażliwych miejsc (np. pięt, łokci).
- Zbilansowana dieta: Bogata w białko, witaminy (szczególnie C i A) oraz cynk, które wspomagają zdrowie skóry i proces gojenia.
- Kontrola stanu skóry: Codzienna ocena miejsc narażonych na ucisk pozwala na wczesne wykrycie pierwszych objawów odleżyny.
Potrzebujesz konsultacji w sprawie leczenia odleżyn? Skorzystaj z Receptovo!
Leczenie i profilaktyka odleżyn to wyzwanie, które wymaga wiedzy i dostępu do odpowiednich środków. Jeśli opiekujesz się osobą leżącą i potrzebujesz fachowej porady, e-recepty na specjalistyczne opatrunki, maści czy leki przeciwbólowe, skorzystaj z usług Receptovo. Nasi specjaliści pomogą Ci dobrać odpowiednie leczenie i odpowiedzą na wszystkie pytania, zapewniając szybki i wygodny dostęp do niezbędnych produktów medycznych bez wychodzenia z domu.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania o odleżyny
1.
Jak szybko powstaje odleżyna?
Odleżyna może powstać zaskakująco szybko. U osób z grupy wysokiego ryzyka pierwsze objawy (nieblednące zaczerwienienie) mogą pojawić się już po 2-3 godzinach ciągłego ucisku.
2.
Czy każda odleżyna boli?
Odleżyny I i II stopnia są zazwyczaj bolesne. W przypadku głębszych uszkodzeń (III i IV stopień), gdzie dochodzi do zniszczenia zakończeń nerwowych, ból może być mniejszy lub nie występować w samej ranie, ale pacjent może odczuwać ból w otaczających ją tkankach.
3.
Czy można całkowicie wyleczyć odleżynę IV stopnia?
Tak, ale jest to proces bardzo długi, skomplikowany i często wymaga leczenia chirurgicznego (oczyszczenia rany, przeszczepów skóry). Proces gojenia może trwać wiele miesięcy, a nawet lat.
4.
Jakie są pierwsze objawy odleżyny?
Pierwszym, alarmującym objawem jest zaczerwienienie skóry w miejscu ucisku, które nie znika po jego ustąpieniu (tzw. nieblednące zaczerwienienie). Skóra w tym miejscu może być też cieplejsza i twardsza w dotyku.
autor: Lek. med. Agnieszka Wolińska
uzyskała prawo wykonywania zawodu w 2021 roku i obecnie jest członkiem Lubelskiej Izby Lekarskiej w Lublinie. Biegle włada językiem angielskim i słowackim. Jej pasją jest medycyna estetyczna, gdzie stale kształci się w tej dziedzinie, uczestnicząc w szkoleniach, zjazdach i kongresach.
