Alergia

Najczęstsze alergeny występujące w środowisku

Osoby cierpiące na alergie mogą doświadczać jej dokuczliwych objawów przez cały rok lub sezonowo, na przykład w okresie pylenia traw. Wszystko zależy od tego, na co uczulona jest dana osoba. W Polsce alergenami są zazwyczaj:

• pyłki roślin (głównie traw i drzew),
• odchody roztoczy kurzu domowego,
• sierść zwierząt, a dokładnie wydzielina z ciała zwierząt, która się na nich znajduje,
• jad zwierząt (np. pszczół),
• owoce, także cytrusowe,
• orzechy (w tym orzeszki ziemne),
• białko kurze,
• ryby,
• mleko krowie,
• gluten,
• lateks,
• penicylina.

Czynniki wywołujące niepożądane reakcje mogą dostawać się do organizmu na kilka sposobów. Stąd można mówić o:

• alergii wziewnej – gdy alergen występuje w powietrzu, którym oddycha osoba uczulona (najczęściej jest to alergia na pyłki).
• alergii pokarmowej – gdy alergen dostaje się do organizmu wraz ze spożywanymi pokarmami,
• alergii kontaktowej – gdy do rozwoju reakcji alergicznej dochodzi w wyniku kontaktu skóry z czynnikiem zewnętrznym,
• alergii iniekcyjnej – gdy objawy alergii pojawiają się w wyniku podania leków lub użądlenia/ugryzienia przez owady.

Przyczyny alergii

Niestety przyczyny powstawania alergii nie są do końca znane. Uważa się jednak, że odpowiadają za nią czynniki genetyczne. Jeśli w spokrewnionej biologicznie rodzinie jedna z osób jest alergikiem, to istnieje ryzyko wystąpienia alergii u innych członków rodziny. Zakłada się także, że wystąpienie alergii jest bardziej prawdopodobne u dzieci o niskiej masie urodzeniowej lub gdy ich matka w czasie ciąży paliła papierosy. Do rozwoju alergii może również przyczynić się zbyt duże narażenie na infekcje wirusowe oraz zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Za powstawanie alergii, zwłaszcza u dzieci, mogą też odpowiadać zbyt sterylne warunki ich życia, tworzone przez opiekunów. Gdy organizm dziecka jest silnie izolowany od patogenów, występujących naturalnie w otoczeniu, traci możliwość wykształcenia prawidłowych reakcji immunologicznych.

Rodzaje alergii i choroby alergiczne

Alergie mogą objawiać się w różnorodny sposób. Dlatego też możemy wyróżnić:

• Pyłkowicę, która zazwyczaj pojawia się sezonowo, głównie na wiosnę (czasem też jesienią). Najczęściej jest odpowiedzią organizmu na pyłki roślin lub zarodniki grzybów, czyli alergeny wziewne. Głównym objawem tego rodzaju alergii jest napadowe kichanie, podrażnienie i swędzenie nosa (a także oczu i gardła), łzawienie oczu, zapalenie spojówek, duszności, katar sienny i wodnista wydzielina z nosa.
• Pokrzywka, związana z alergicznymi chorobami skóry, to alergia objawiająca się zmianami na skórze, w wyniku kontaktu z alergenem. Mogą mieć one postać bąbli i krostek. Często też towarzyszy im zaczerwienienie (czasem obrzęk). Zmiany te dość często są swędzące. Ich pojawienie się jest wynikiem wydzielania histaminy.
• Alergie pokarmowe są bardzo częste u małych dzieci, rzadziej u osób dorosłych. Tego rodzaju alergia pojawia się najczęściej po zjedzeniu określonego pokarmu. U wielu osób jej objawy występują podczas spożywania orzechów lub krowiego mleka (uczulające są jego składniki: kazeina, laktoglobulina czy laktobetaglobulina). Objawy alergii pokarmowej mają bardzo szerokie spektrum. U dzieci mogą to być na przykład kolki, zaparcia, duszności i problemy z oddychaniem. U dorosłych: zaburzenia oddychania, problemy sercowo-naczyniowe czy biegunki. Alergii pokarmowej może towarzyszyć wysypka skórna.
• Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) to alergia o najcięższym przebiegu, która może być śmiertelna. Objawy choroby, w postaci obrzęków czy duszności (np. w obrębie dróg oddechowych), mogą pojawić się nagle. Inne dolegliwości towarzyszące anafilaksji to np. wzmożone uczucie niepokoju, ból głowy, kołatanie serca, wymioty, ewentualny spadek ciśnienia krwi, wymioty i reakcje skórne. Może też dojść do utraty przytomności. Stan ten wymaga leczenia szpitalnego.
• Alergiczne zapalenie spojówek bardzo często towarzyszy alergicznemu nieżytowi nosa. Ten rodzaj alergii może mieć charakter całoroczny lub sezonowy. Objawia się swędzeniem oczu i ich łzawieniem, nadwrażliwością na światło, a także obrzękiem powiek i okolic oczu.
• Astma o podłożu alergicznym jest przewlekłym stanem zapalnym oskrzeli, którego objawy może wywoływać kontakt z alergenem. Dolegliwość ta objawia się dusznościami, suchym kaszlem, świszczącym oddechem i uciskiem w klatce piersiowej. W niektórych przypadkach pojawiająca się niewydolność oddechowa może powodować utratę przytomności, a nawet zagrażać życiu.

Wiele osób cierpi też na inne rodzaje alergii niż wyżej wymienione.

• Alergia na leki, która może wywołać reakcję ogólnoustrojową o ciężkim przebiegu, stanowiąc zagrożenie życia.
• Uczulenie na jad owadów, w wyniku którego może dojść do powstania silnego obrzęku w miejscu ukąszenia (użądlenia), obejmującego znacznie większą powierzchnię ciała niż miałoby to miejsce u osób zdrowych. Obrzękowi może towarzyszyć ból i gorączka. Jeśli opuchlizna obejmie okolicę dróg oddechowych, może dojść do stanu zagrożenia życia alergika. Zdarza się, że ukąszeniom owadów towarzyszy wstrząs anafilaktyczny.
• Alergie zawodowe są szczególnym rodzajem alergii, który może rozwinąć się po kilku czy kilkunastu latach pracy z jakimś czynnikiem (np. lateksem, mąką, barwnikami). Jej nasilenie może sprawić, że wykonywanie zawodu nie będzie możliwe.

Podział alergii

Alergie dzieli się na:

• IgE zależną (inaczej typ I – anafilaktyczny), która daje natychmiastowe objawy (np. wysypkę, duszności) i może zagrażać życiu. W procesie alergicznym biorą udział immunoglobuliny IgE. Pierwsze objawy występują w czasie kilkunastu sekund do kilkunastu minut po kontakcie z alergenem.
• IgG zależną, której objawy są opóźnione, a ona sama może mieć utajony przebieg. Objawia się np. zmęczeniem, biegunkami, migrenami, częstymi bólami głowy czy wahaniami wagi ciała. Tego typu alergii nie da się potwierdzić badaniami serologicznymi na obecność przeciwciał we krwi. Ten typ alergii dzieli się natomiast na 3 rodzaje: II – cytotoksyczny (z przeciwciałami IgM i IgG), III - kompleksów immunologicznych (połączeń immunoglobulin IgG z alergenem), IV – komórkowy (połączenie alergenów z limfocytami T).

Diagnostyka alergii

Rozpoznanie alergii opiera się na szeregu różnych badań i metod.

• Testy skórne – pozwalają na wykrycie alergii IgE-zależnych. Polegają na punktowym naniesieniu na skórę rozcieńczonych roztworów, zawierających alergen. Następnie skóra jest lekko nakłuwana lub przecinana. Na skutek reakcji z alergenem powstaje bąbel – jeśli jego średnia jest odpowiednio duża, wynik testu uznaje się za dodatni.
• Próby prowokacyjne – ich rolą jest wystawienie pacjenta na działanie czynnika alergizującego i obserwowaniu występujących u niego objawów. Badane mogą być konkretne narządy, poprzez wykonanie testów doustnych, dospojówkowych, donosowych czy oskrzelowych. W tego rodzaju badaniach występuje ryzyko wstrząsu anafilaktycznego. Dlatego też przeprowadza się je w ściśle kontrolowanych warunkach i pod nadzorem lekarza, który będzie w stanie odpowiednio zareagować, gdy pojawiają się niebezpieczne symptomy alergii.
• Badanie ilości przeciwciał IgE – polega na pobraniu krwi pacjenta i oznaczeniu całkowitego stężenia IgE lub określeniu ilości przeciwciał IgE skierowanych przeciw konkretnemu alergenowi. Metoda ta służy do wykrywania alergii IgE-zależnych. Trzeba tu jednak pamiętać, że ich wysoki poziom może wskazywać na inne choroby toczące się w organizmie.
• Testy cytotoksyczne – służą do wykrywania alergii IgE-niezależnych, przede wszystkim pokarmowych. Polegają na wyodrębnianiu z krwi alergenów.

Leczenie objawowe

W dużej mierze leczenie alergii polega na leczeniu objawowym, unikaniu kontaktu z alergenami oraz na hamowaniu patologicznej odpowiedzi organizmu na alergen. W tym celu stosuje się leki przeciwalergiczne, ograniczające odpowiedź zapalną organizmu, które łagodzą objawy alergii lub sprawiają, że jej przebieg przybiera łagodny charakter. Do leków tych można zaliczyć:

• leki przeciwhistaminowe – hamujące działanie zapalne, poprzez blokowanie receptorów histaminowych,
• glikokortykosteroidy – o szerokim działaniu przeciwzapalnym, antyalergicznym i immunosupresyjnym,
• alfa-mimetyki i beta mimetyki – rozszerzają oskrzela (stosowane głównie u astmatyków),
• kromony – hamują uwalnianie mediatorów zapalnych, stosowane jako krople do nosa i do oczu,
• adrenalina (epinefryna) – podawana podczas wstrząsu anafilaktycznego, zwiększa siłę skurczu serca,
• przeciwciała monoklonalne IgE – stosowane w astmie, redukują liczbę immunoglobulin powodujących silne objawy alergiczne.

W przypadku alergii pokarmowych zalecane jest unikanie spożywania pokarmów, zawierających niektóre składniki. Osoby cierpiące na alergie na kurz czy pyłki powinny natomiast unikać gromadzenia przedmiotów, które są ich rezerwuarem. Warto też stosować w domu odkurzacze i oczyszczacze powietrza z filtrami HEPA, prać pościel w wysokiej temperaturze i utrzymywać w pomieszczeniach odpowiednią wilgotność i temperaturę. W przypadku objawów uczulenia, pojawiającego się w kontakcie z dymem papierosowym, należy unikać miejsc o jego dużym nasileniu.

Leczenie przyczynowe alergii

Tego rodzaju leczenie polega przede wszystkim na immunoterapii, czyli odczulaniu. Metoda ta jest dość często stosowana u osób cierpiących na alergię na jad owadów. Leczenie polega na podawaniu pacjentowi podskórnych szczepionek, a dokładnie alergenów skoncentrowanych w niewielkich dawkach. Należy przyjmować je w regularnych odstępach czasu. Szczepionki te mogą być podawane także podjęzykowo. Przed wdrożeniem leczenia przeprowadza się dogłębną diagnostykę. Cała terapia może potrwać nawet kilka lat.