Świerzb

Jak można zarazić się świerzbem?

Zakażenie świerzbem odbywa się poprzez bezpośredni kontakt ze skórą osoby zainfekowanej (trwający kilkanaście minut), zazwyczaj poprzez spanie w jednym łóżku lub kontakty seksualne. Zarazić się można zarówno postaciami larwalnymi, jak i nimfami czy dorosłymi, zapłodnionymi samicami. Równie ryzykowny jest kontakt z przedmiotami należącymi do osoby chorującej na świerzb. Organizm ten może bowiem przetrwać nawet cztery dni na ubraniach, pościeli, ręcznikach, w obuwiu czy przedmiotach codziennego użytku (głównie toaletowych). Korzystanie z tych samych przedmiotów jest więc jedną z przyczyn zarażenia.

Warto pamiętać, że dla otoczenia są zaraźliwe przede wszystkim zmiany skórne u chorego, już od momentu ich pojawienia się na ciele. Dodatkowo świerzb jest zaraźliwy także wtedy, gdy u chorego nie pojawiły się jeszcze pierwsze objawy choroby.

Jak wygląda cykl rozwojowy świerzbu?

Cykl rozwojowy tego organizmu przebiega dość szybko. Zapłodnione samice drążą nory w naskórku człowieka (jego warstwie rogowej), w których składają jaja. Okres wylęgania larw, które wędrują na powierzchnię skóry, wynosi około 3 dni. Tam zaczynają dojrzewać. Zdolność do rozmnażania osiągają po około dwóch-trzech tygodniach. To właśnie dlatego pierwsze objawy choroby mogą być widoczne dopiero po takim czasie (z wyjątkiem wtórnej infekcji, gdzie okres inkubacji wynosi do trzech dni). Warto dodać, że pożywieniem omawianego pasożyta są płyny tkankowe oraz warstwa rogowa naskórka.

Gdzie i kiedy najczęściej dochodzi od zakażenia?

Bardzo często w świadomości ludzi świerzb utożsamiany jest z chorobą typową dla osób żyjących w złych warunkach higienicznych i socjalnych. Nie jest to jednak prawda. Świerzb jest chorobą zakaźną, która może dotknąć każdego. Największe nasilenie zachorowań obserwuje się jesienią, czyli po wakacjach i wraz z rozpoczęciem roku szkolnego. Przyczyną tego jest zwiększony kontakt między ludźmi w okresie wakacyjno-szkolnym, który ułatwia rozprzestrzenianie się choroby.

Najczęściej pasożytem tym można zarazić się w dużych skupiskach ludzkich: przedszkolach, żłobkach, szkołach, domach pomocy, domach opieki czy domach dziecka, a także w szpitalach. Rozpoznanie świerzbu jest też często niechcianą pamiątką z wakacji (w tym kolonii, obozów, noclegów na kempingach i hotelach), podczas których używano wspólnych łóżek, śpiworów czy koców. W przypadku zachorowania jednej osoby należy liczyć się z wystąpieniem infekcji także u pozostałych, które przebywały z nią w bliskim kontakcie.

Dość częsty jest także świerzb u dzieci, które uczęszczają do żłobków, przedszkoli i szkół, w których choroba ta rozprzestrzenia się podczas wspólnej zabawy. Ponieważ jest on bardzo zaraźliwy, w krótkim czasie objawy chorobowe notowane są w rodzinie dziecka.

Jakie części ciała atakuje świerzb?

Organizm ten preferuje miejsca pozbawione owłosienia. Są to na przykład boczne powierzchnie palców rąk. Równie chętnie lokuje się w fałdach i zagięciach skórnych, zgięciach nadgarstków, okolicach pępka, przy brodawkach sutkowych u kobiet, pośladkach i okolicach narządów płciowych mężczyzn. U dzieci natomiast zainfekowane może być nawet całe ciało, także głowa (mimo że jest owłosiona). Zmiany na skórze zwykle nie pojawiają się na dłoniach i stopach (dokładnie podeszwie), omijają także twarz, głowę i część pleców pomiędzy łopatkami. Dotyczy to jednak tylko typowej odmiany świerzbu, a nie jednej z jego odmian, jaką jest świerzb norweski.

Jakie są objawy świerzbu?

Charakterystyczne objawy zakażenia pasożytem obejmują zarówno ślady jego bytowania, jak i odpowiedź immunologiczną organizmu. Pierwszymi objawami infekcji są objawy dermatologiczne. Wymienić tu można:

• intensywny świąd,
• wysypkę,
• krosty,
• pęcherzyki,
• strupki,
• grudki.

Podczas diagnostyki choroby obserwuje się także przeczosy (linijne ubytki naskórka), obecność norek (tuneli) i śladów po drapaniu. Oczywiście najważniejszym objawem świerzbu jest wspomniany już świąd. Najbardziej dokuczliwy staje się on przy wzroście temperatury, a także w nocy, gdy chory przykrywa się.

Objawy zakażenia nasilają się u osób z atopowym zapaleniem skóry, poddanym immunopresji czy nieprzestrzegającym zasad higieny.

Rodzaje świerzbu

Świerzb występuje w kilku odmianach.

• Świerzb dziecięcy – najczęściej daje objawy na podeszwach stóp, dłoniach i owłosionej skórze głowy. Na skórze dzieci dość często pojawiają się pęcherze czy krosty.
• Świerzb wieku podeszłego – osoby starsze, które mają osłabioną odpowiedź immunologiczną, mogą nie mieć typowych objawów skórnych. Jednakże dużo bardziej niż młodzi (lub dzieci), będą cierpieć na silne swędzenie skóry.
• Świerzb guzkowy – objawia się występowaniem fioletowych albo brunatnych, bardzo swędzących guzków. Najczęściej pojawiają się one na mosznie, pośladkach i w fałdach skórnych.
• Świerzb pęcherzowy – typowy dla osób starszych, tworzy na skórze nadżerki i pęcherze.
• Świerzb Norweski – pojawia się głównie u osób o obniżonej odporności, przewlekle i obłożnie chorych oraz u osób zaniedbanych. To u nich choroba rozwija się bardzo intensywnie, zajmując skórę nieowłosioną i owłosioną. Duża ilość osobników świerzbu przyczynia się do tworzenia łusek rogowych i wykwitów na ciele, które mają charakter brodawkowy. Dodatkowo często pojawia się nadkażenie bakteryjne i stany zapalne.

Jak zdiagnozować świerzb?

Obecność świerzbowca ludzkiego diagnozuje lekarz na podstawie objawów, wyglądu skóry i odnajdywania wydrążonych na ciele nor. Dodatkowo przeprowadza się obserwację mikroskopową naskórka (dokładnie jego zeskrobin), pod którym diagnosta, który wie, jak wygląda świerzb, jest w stanie go zidentyfikować. Obecność tego organizmu potwierdza się także na podstawie obecności odchodów i jaj. Należy jednak mieć na uwadze, że brak zaobserwowanych organizmów nie oznacza, że pacjent nie jest nimi zainfekowany. W naskórku człowieka bytuje bowiem jednocześnie około 20 dorosłych, zapłodnionych samic, przez co ich znalezienie nie zawsze jest łatwe.

Leki na świerzb

W przypadku zachorowania konieczne jest leczenie. Jest to choroba, której nie da się pozbyć domowymi sposobami a jedynie stosowaniem leków na świerzb (zarówno doustnych, jak i w postaci maści leczniczych). Domowe preparaty mogą co prawda pomóc złagodzić odczuwane dolegliwości skórne, lecz nie usuną przyczyny problemu.

Cała kuracja lecznicza nie jest na szczęście trudna, a choroba łatwo poddaje się leczeniu. Polega ona na stosowaniu maści, które wsmarowuje się w naskórek. Należy to zrobić bardzo dokładnie, nie pomijając zagłębień skórnych, obszarów między palcami i pod paznokciami, a także narządów płciowych. Maść należy stosować po dłuższej kąpieli. Pozwala ona zmiękczyć naskórek, przez co wchłanianie preparatu przez skórę jest łatwiejsze. U dzieci preparat ten nakłada się także na głowę.

Na świerzb stosowane są między innymi:

• maść siarkowa,
• benzoesan,
• permetyna,
• benzyl,
• krotamiton.

Dodatkowo stosuje się doustnie iwermektynę. Warto pamiętać, że po skończonym leczeniu swędzenie może utrzymywać się nawet kilkanaście tygodni. Aby je załagodzić, lekarz może przepisać odpowiednie specyfiki na stany zapalne skóry i reakcje alergiczne.

Profilaktyka i zasady higieny w walce ze świerzbem

Podczas leczenia należy pamiętać o zachowaniu zasad higieny nie tylko ciała, ale i otoczenia, w którym się przebywa. Przede wszystkim należy:

• wyprać w wysokiej temperaturze (około 90 stopni) pościel, ręczniki, koce, ubrania, bieliznę (należy to robić szczególnie po terapii leczniczej),
• prane rzeczy prasować gorącym żelazkiem,
• rzeczy, których nie można prać (np. buty, zabawki), należy zamknąć w szczelnej folii i odstawić na 3 doby, ewentualnie zamrozić na kilkanaście godzin,
• zdezynfekować sprzęty domowe,
• odkurzyć podłogi, dywany, wymyć powierzchnie i akcesoria domowe, najlepiej środkiem przeciw pasożytom,
• poddać leczeniu wszystkich domowników, partnerów seksualnych i osoby, z którymi się przebywało.

Skutki nieleczenia świerzbu

Nieleczony świerzb trwa bardzo długo. Z czasem może też przekształcić się w świerzb norweski oraz wywołać powikłania, takie jak gorączka reumatyczna lub zapalenie kłębuszków nerkowych. W niektórych przypadkach może dojść do powstawania zmian skórnych i zapalenia tkanki podskórnej. Nieleczony świerzb staje się także przyczyną powstawania czyraków i zapalenia naczyń limfatycznych. Nieleczone zakażenie to także ryzyko zarażenia osób postronnych oraz problem z relacjami społecznymi.