Na czym polega zwyrodnienie stawów?
Zwyrodnienie stawów (artroza) to choroba przewlekła układu ruchu, pogarszająca jego sprawność. Dolegliwość ta obejmuje chrząstkę stawową, której proces syntezy i rozpadu zostaje zaburzony. W efekcie, w obrębie stawów, dochodzi do różnorodnych patologicznych zmian. Ich skutkiem jest ograniczenie ruchomości i amortyzacyjnej funkcji stawów. Ograniczona też zostaje możliwość sprawnego przesuwania się ich powierzchni względem siebie. Niekorzystne zmiany obejmują także struktury towarzyszące stawom (np. torebkę stawową, kość podchrzęstną, ścięgna, więzadła i mięśnie). W obrębie stawów może też rozwijać się stan zapalny. Objawy choroby najczęściej widoczne są w obrębie kolan i bioder.
Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów
Choroba zwyrodnieniowa ogranicza ruchomość stawów, przyczyniając się do powstawania ich sztywności. Objawy zwyrodnienia mogą mieć łagodny charakter (pojawiać się i ustępować po pewnym czasie) lub przybierać postać trwałą, utrudniającą codzienne funkcjonowanie. Najczęstszymi objawami choroby są:
- pogorszona ruchliwość stawu,
- problemy ze zgięciem lub wyprostowaniem stawów,
- ból i sztywność stawów,
- tkliwość,
- uczucie "ścierania" podczas poruszania stawami,
- ostrogi kostne,
- guzki,
- zmiana osi pierwotnego ustawienia stawu,
- zniekształcenie obrysu stawów i ich poszerzenie,
- dolegliwości bólowe.
Objawy choroby mogą być inne dla każdego stawu, jaki zaatakuje choroba. W przypadku stawu:
- kolanowego - pojawiają się problemy z kucaniem i całkowitym rozprostowaniem nóg, obrzęk, problemy z wchodzeniem po schodach, poranna sztywność stawu (tuż po wstaniu z łóżka),
- biodrowego - obecny może być ból biodra lub pachwiny (który może promieniować do lędźwi), skurcze mięśni, uczucie braku kontroli nad nogą, utykanie,
- kręgosłupa (objawy różnią się w zależności od jego odcinka) - pojawia się ból w trakcie ruchu, ograniczenie ruchomości całego tułowia, ból "korzonków", bóle wzdłuż żeber lub pomiędzy łopatkami,
- barkowego (ramiennego) - występuje ograniczenie ruchomości oraz ból podczas poruszania,
- łokciowego - pojawiają się bóle stawu podczas ruchu lub jego obciążania,
- rąk i palców - zauważalne staje się osłabienie siły uchwytu oraz sztywnienie palców po przeciążeniu lub po dłuższym bezruchu,
- stopy - zauważalny jest obrzęk, ból i problemy ze zgięciem stawu.
Pierwsze objawy choroby zwyrodnieniowej objawiają się dolegliwościami bólowymi podczas ruchu stawów. Z czasem bolesność chorego stawu pojawia się także podczas spoczynku.
Przyczyny zwyrodnienia stawów
Zapalenie stawów dzieli się na dwa rodzaje, w zależności od przyczyn jego powstania. Może mieć ono charakter:
- pierwotny (idiopatyczny) - bez jasno określonej przyczyny, przez co przeciwdziałanie chorobie jest utrudnione lub niemożliwe. Potencjalną przyczyną rozwoju choroby zwyrodnieniowej mogą być tutaj predyspozycje genetyczne, problemy metaboliczne odpowiadające za nieprawidłową strukturę stawu, zaburzenia budowy stawów, nieprawidłowy skład chemiczny mazi stawowej i nieodpowiednie ukrwienie stawów.
- wtórny - za rozwój choroby odpowiadają czynniki, które można określić. Są to zazwyczaj inne schorzenia w organizmie, uszkodzenia mechaniczne, choroby stawów, czy nieodpowiedni tryb życia.
W przypadku zwyrodnienia stawów o wtórnym pochodzeniu można wyróżnić kilka przyczyn, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia choroby zwyrodnieniowej. Są to:
- Nadwaga i otyłość - przy zbyt dużej masie ciała stawy zostają dodatkowo obciążone (zwłaszcza stawy kolanowe). Powoduje to szybsze zużycie tkanki chrzęstnej.
- Płeć - kobiety po 50 roku życia są szczególnie narażone na zwyrodnienie stawu kolanowego lub biodrowego.
- Wiek - wraz z wiekiem rośnie prawdopodobieństwo zmian zwyrodnieniowych.
- Dziedziczenie - geny mogą być odpowiedzialne za zachorowanie.
- Urazy mechaniczne stawów - kontuzja podczas uprawiania sportu (np. narciarstwo, podnoszenie ciężarów) lub na skutek wypadku, w wyniku których został uszkodzony staw, może być przyczyną wystąpienia choroby nawet wiele lat po zdarzeniu.
- Rodzaj wykonywanej pracy - praca z powtarzającymi się regularnie czynnościami (stanie, kucanie, klękanie), przy użyciu tych samych stawów, zwiększa ryzyko wystąpienia choroby zwyrodnieniowej.
- Wady wrodzone - wady związane z deformacjami układu kostno-chrzęstnego są potencjalną przyczyną zachorowania.
Etapy zwyrodnienia stawów
Środowisko lekarskie rozróżnia kilka postaci choroby zwyrodnieniowej stawów, będących jednocześnie etapami jej rozwoju.
- 1 etap - chrząstka stawowa jest gładka, wygląda na zdrową. Jest jednak lekko pogrubiona, a błona maziowa wykazuje oznaki podrażnienia.
- 2 etap - chrząstka ma nierówną powierzchnię, postrzępioną.
- 3 etap - chrząstka staje się cienka, przestrzeń stawowa ulega zwężeniu. W sąsiadujących ze stawem kościach pojawiają się zmiany.
- 4 etap - w niektórych miejscach dochodzi do zaniku części chrząstki, obecne jest podchrzęstne stwardnienie kości oraz powstawanie wypukłych struktur np. na brzegach stawu.
Jak dochodzi do zwyrodnienia stawów?
Gdy stawy są przeciążone (lub uszkodzone), zaczyna dochodzić do fizycznych zmian w budującej je chrząstce, a dokładnie do nieprawidłowych procesów jej namnażania i rozpadu. Budująca chrząstkę tkanka ulega niszczeniu, przez co na jej powierzchni powstają nierówności, wypukłości i fizyczne uszkodzenia. W efekcie zniekształcone powierzchnie zaczynają o siebie trzeć. Jeśli niewłaściwe traktowanie stawu nie ustanie (czyli chory nie zacznie "oszczędzać" stawu), zmiany te mogą objąć i inne struktury - błonę maziową, więzadła i kości. To na tym etapie można mówić o artozie. Dalsze pogłębianie się stanu chorobowego sprawia, że chrząstka zanika, a pozbawione jej kości ocierają się o siebie. Prowadzi to do ich pogrubienia i stwardnienia (jest to tzw. stwardnienie podchrzęstne kości). Brak uszczelnienia kości chrząstką może też sprawić, że zacznie przedostawać się do niej płyn stawowy, powodując powstawanie torbieli.
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów wymagania zażywania leków. Zazwyczaj ich stosowanie nie ma na celu naprawy tkanek chrzęstnych, ale spowolnienie postępu choroby, ograniczenie jej skutków, złagodzenie objawów oraz eliminację bólu. Wśród często stosowanych leków wymienić można:
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne (doustne lub w maści) – celem ich zażywania jest zmniejszenie procesu zapalnego stawów i ograniczenie dolegliwości bólowych, towarzyszących chorobie. Leki te nie poprawiają jednak stanu stawów u pacjenta. Czasami konieczne jest przyjmowanie ich przez całe życie. W takiej sytuacji istnieje ryzyko powikłań związanych z chorobami wątroby, żołądka i jelit.
- Leki hormonalne – stosuje się je, gdy wspomniane wyżej NLPZ nie eliminują bólu powodowanego chorobą. Środki hormonalne podaje się miejscowo, poprzez wstrzykiwanie. Dzięki nim dochodzi do ograniczenia stanu zapalnego, jednak i one nie usuwają przyczyny choroby. Mogą powodować skutki uboczne, w postaci zaburzeń w gospodarce metaboliczno-hormonalnej.
- Kwas hialuronowy – po wyeliminowaniu procesu zapalnego w stawie, można go wstrzykiwać, aby chronić staw przed postępującym procesem jego degradacji. Zabieg musi być powtarzany, bowiem kwas hialuronowy nie pobudza organizmu do jego syntezy (w zdrowych stawach kwas hialuronowy jest składnikiem płynu stawowego).
- Glikokortykosteroidy – hamują proces zapalny, jednak ich zbyt długie stosowanie obarczone jest ryzykiem uszkodzenia stawu.
Oprócz zażywania leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych konieczne może być leczenie chirurgiczne i zabiegowe.
- Wymiana chorego stawu, czyli wstawienie endoprotezy - w sytuacji, w której leczenie farmakologiczne nie przynosi efektu lub pacjent znieczulony lekami, zapomina o dbaniu o staw, konieczny może okazać się zabieg operacyjny i wstawienie endoprotezy. Operacja obarczona jest jednak ryzykiem powikłań, włącznie z zapaleniem kości i szpiku. W przypadku skomplikowanych powikłań pooperacyjnych konieczne może być usunięcie fragmentu kości.
- Artroskopia – jest to zabieg, dzięki któremu usuwane są zniekształcone fragmenty chrząstki (w tym tworzących się na niej wyrośli). W ten sam sposób można usuwać przerośniętą błonę maziową lub naprawić uszkodzone łąkotki. Zabieg przynosi poprawę, jednak nie zawsze długotrwałą.
Odpowiednie leczenie choroby polega także na prowadzeniu umiarkowanej aktywności fizycznej oraz wykonywaniu ćwiczeń fizjoterapeutycznych. Po zakończonym leczeniu należy pamiętać o zabiegach rehabilitacyjnych.
Jak zatrzymać zwyrodnienie stawów?
Aby uniknąć konieczności powstania i leczenia choroby zwyrodnieniowej, najprościej jest zapobiegać rozwojowi tej dolegliwości. W tym celu można:
- zadbać o zmniejszenie masy ciała,
- ograniczyć wykonywanie pracy lub czynności odpowiedzialnej za problemy ze stawami,
- unikać noszenia ciężarów,
- unikać długotrwałego przyjmowania tej samej pozycji ciała,
- stosować odpowiednie, wygodne obuwie,
- zwiększyć aktywność fizyczną (np. jazda na rowerze, która nie jest przeciwwskazaniem nawet przy zwyrodnieniu stawu kolanowego),
- po ewentualnym leczeniu nie zapomnieć o rehabilitacji.
Na chwilę obecną nie jest możliwe całkowite wyleczenie choroby. Właśnie dlatego tak ważna jest profilaktyka, która może uchronić przed chorobą.
