Bezsenność

Rodzaje bezsenności

Problemy ze snem dzielą się na kilka rodzajów. Są to:

• Bezsenność  przygodna - o czasie trwania krótszym niż 4 tygodnie. Przyczyną tej dolegliwości jest najczęściej stres. Ten rodzaj bezsenności nie jest traktowany jako choroba, ale jako stan organizmu, będący odpowiedzią na występujące w ciągu dnia problemy.
• Bezsenność krótkotrwała - dotyczy osób, u których problemy z jakością snu trwają dłużej niż kilka dni (zazwyczaj tydzień), ale krócej niż 3 miesiące.
• Bezsenność przewlekła - jest to zaburzenie rytmu snu, trwające dłużej niż 4 tygodnie. Jej przyczyną może być depresja, uzależnienie od alkoholu, dolegliwości bólowe, choroby somatyczne, rozregulowana gospodarka hormonalna lub zaburzenia pracy układu nerwowego. W przypadku tego rodzaju kłopotów ze snem można wyróżnić bezsenność pierwotną oraz wtórną.

Przyczyny bezsenności pierwotnej

Ten rodzaj problemów z zaśnięciem i utrzymaniem prawidłowego snu zaczyna się najczęściej od reakcji na stresujący czynnik (wydarzenie) i trwa nawet po ustaniu jego działania. Dolegliwość ta może trwać miesiącami a nawet latami. W tym okresie jej objawy występują naprzemiennie - etapy pogorszenia przeplatają się z etapami polepszenia stanu zdrowia. Dodatkowo do głównych czynników sprzyjających powstaniu bezsenności pierwotnej należą wszystkie te działania, które naruszają zasady higieny snu i powodują trudności z zasypianiem. Można tu wymienić:

• zbyt niską aktywność fizyczną i siedzący tryb życia,
• spożywanie posiłków przed snem, zwłaszcza cukrów czy ciężkostrawnych potraw,
• spożywanie alkoholu lub palenie papierosów przed snem,
• niewygodne łóżko,
• pobudzenie emocjonalne przed pójściem spać,
• nieregularne kładzenie się do łóżka,
• drzemki w ciągu dnia.

Wśród dodatkowych czynników można też wymienić:

• przyczyny genetyczne,
• niewłaściwe działanie neuroprzekaźników,
• problemy w gospodarce hormonalnej, związane m.in z produkcją kortyzolu.

Przyczyny powstawania bezsenności wtórnej

W przypadku bezsenności tego rodzaju, niedobory snu są objawem dolegliwości zdrowotnych, niezwiązanych z prawidłowym snem. Można tu wyróżnić:

• przyczyny somatyczne (choroby wątroby, nerek, tarczycy, problemy z układem sercowo-naczyniowym, zaburzenia pracy układu nerwowego, zapalenie dróg moczowych),
• zaburzenia psychiczne (depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia, epizody maniakalne),
• czynniki socjalne i ekonomiczne (rozwód, warunki pracy),
• choroby autoimmunologiczne,
• stosowanie leków (antydepresyjne, przeciwpadaczkowe, stymulujące),
• stosowanie środków psychoaktywnych (środki odurzające, alkohol).

Wspomniany rodzaj bezsenności może mieć przyczynę także w innych schorzeniach i problemach zdrowotnych, jakimi są:

• koszmary i lęki nocne,
• lunatykowanie,
• skurcze nóg w nocy,
• zespół niespokojnych nóg,
• zakłócenia rytmu okołodobowego,
• bezdech senny.

Bezsenność w ciąży

Na wystąpienie bezsenności wpływać może ciąża u kobiet. W czasie jej trwania dochodzi bowiem do zmian hormonalnych, które mogą zaburzać czas snu i czuwania. Dodatkowo pojawiają się dolegliwości fizyczne, związane z ciążą. Wymienić tu można potrzebę częstego oddawania moczu, ból pleców, zgagę, brak możliwości przyjęcia wygodnej pozycji podczas spania czy tkliwość piersi. Problemy ze snem mogą w tym okresie znacząco pogorszyć jakość życia, co z kolei zwiększa ryzyko depresji i wcześniejszego porodu. Kobiety cierpiące na bezsenność w czasie ciąży są też bardziej narażone są na rozwój cukrzycy ciążowej, nadciśnienia i na wydłużenie czasu trwania porodu. Objawy bezsenności najczęściej pojawiają się w trzecim trymestrze ciąży.

Domowe sposoby na bezsenność

Bezsenność nie zawsze musi oznaczać wizytę u lekarza i leczenie farmakologiczne. Osoby, którym brakuje snu w ciągu doby, mogą sięgnąć po domowe sposoby radzenia sobie z tym zaburzeniem (zwłaszcza gdy problemy ze snem mają charakter przygodny i są wynikiem stresujących wydarzeń). Co można zrobić? Przede wszystkim należy zadbać o higienę snu:

• unikać aktywności fizycznej na kilka godzin przed snem,
• ograniczyć korzystanie z komputera i smartfona na 2 godziny przed snem,
• nie oglądać telewizji tuż przed snem, zwłaszcza filmów pobudzających (filmy akcji, horrory),
• usunąć z sypialni hałasujące przedmioty (np. tykający zegar),
• zadbać o odprężenie i wyciszenie przed snem (techniki relaksacyjne),
• zadbać o odpowiednią temperaturę w sypialni (około 19 stopni),
• wietrzyć sypialnię i zadbać o właściwą wilgotność,
• unikać jedzenia późnych kolacji,
• unikać alkoholu i nikotyny.

Aby utrzymać sen lub ułatwić sobie zasypianie, warto też sięgnąć po środki wydawane bez recepty, które mają działanie wyciszające, uspakajające i nasenne. Mogą to być zioła w postaci herbat czy naparów z melisą, chmielem czy korzeniem kozłka lekarskiego. Dostępne są także preparaty nasenne z melatoniną, która poprawia jakość snu i ułatwia zasypianie.

Diagnostyka bezsenności

Jeśli domowe sposoby walki z problemami ze snem okażą się nieskuteczne, należy udać się do lekarza w celu ustalenia przyczyny bezsenności i wykluczenia chorób, mogących ją powodować. Jakie kroki podejmie lekarz?

• Na początku lekarz przeprowadzi wywiad z pacjentem, na temat dolegliwości, chorób przewlekłych i zażywanych leków. Wykona także badanie fizykalne, które może pomóc wskazać przyczyny zdrowotne problemów ze snem (jest to np. osłuchanie pracy serca czy pomiar ciśnienia tętniczego krwi).
• Kolejnym krokiem jest wykonanie badań laboratoryjnych, na przykład badanie poziomu TSH, morfologia krwi, badanie poziomu glukozy na czczo, stężenia enzymów wątrobowych, sodu i potasu czy badanie moczu.
• Lekarz może też skierować pacjenta na badania zaburzeń snu, jakimi są polisomnografia i aktygrafia. W pierwszym przypadku u pacjenta bada się aktywność mózgu podczas snu z jednoczesnym badaniem EKG, badaniem przepływu powietrza przez usta i nos czy ocenie pH przełyku. Aktygrafia rejestruje natomiast aktywność mięśni w dzień i w nocy, dzięki czemu lekarz może oceni ilość aktywnie spędzonych godzin, czas snu i jego ciągłość.
• Lekarz może także poszukać innych przyczyn powodujących bezsenność, zlecając ECHO serca lub badania obrazowe. Te ostatnie mogą potwierdzić lub wykluczyć obecność guzów czynnych hormonalnie, zaburzających prawidłowy sen.

Farmakologiczne leczenie zaburzeń snu

Bezsenność jest problemem, który w niektórych przypadkach wymaga przeprowadzania dogłębnej diagnostyki i wdrożenia leczenia farmakologicznego.

• Jeśli objawy kliniczne potwierdzą przewlekłą bezsenność, lekarz może przepisać leki nasenne, takie jak zaleplon czy zopiklon. Stosuje się je w sposób przerywany, aby uniknąć przyzwyczajenia i uzależnienia od nich organizmu. Warto jednak pamiętać, że ich zażywanie może przejawiać się sennością w ciągu dnia. Ich odstawienie może natomiast skutkować nadmiernym pobudzeniem, bólami głowy, nudnościami czy osłabieniem i bólem mięśni. Objawy te mijają po kilku tygodniach.
• W  leczeniu bezsenności stosuje się także leki przeciwdepresyjne (w niewielkich dawkach), które powodują senność.
• Możliwe jest także zażywanie leków o działaniu uspakajającym, a dokładnie krótko działających benzodiazepin. Farmaceutyki te zmniejszają napięcie mięśniowe, ograniczają koordynację ruchów i funkcje poznawcze, dlatego ich stosowanie musi być kontrolowane przez lekarza.

Terapia w leczeniu bezsenności

Skuteczną metodą leczenia zaburzeń snu jest terapia poznawczo-behawioralna. Jej celem jest rozpoznanie przyczyny bezsenności i podjęcie działań mających jej zapobiegać. Terapia może być też dobrym uzupełnieniem leczenia farmakologicznego. Na czym ona polega?

Przede wszystkim omawiane są na niej zasady higieny snu i zmiany stylu życia. Podczas terapii pacjenci uczą się innego myślenia na temat snu oraz oduczają się kojarzyć łóżko i sen z niewyspaniem. W leczeniu bardzo ważne jest uświadomienie pacjentom, że łóżko nie jest miejscem do korzystania z telefonu, tabletu, spożywania posiłków i oglądania telewizji. Należy przebywać w nim tylko wtedy, gdy jest się sennym. Istotne jest także nauczenie osób cierpiących na bezsenność, aby unikały drzemek w ciągu dnia, pozwalających odespać nieprzespaną noc.

W czasie terapii pacjenci mogą też dostać zalecenie prowadzenia dzienniczka snu, w którym notuje się czas snu, pory kładzenia się spać i budzenia. Dodatkowo pacjenci uczą się technik relaksacyjnych, pozwalających zadbać o zdrowy sen. Terapia pozwala także poznać, jak powinny przebiegać wszystkie fazy snu. Pacjenci poznają również na czym polega ich nieprawidłowe postrzeganie rzeczywistości, powodujące problemy z zasypianiem. Dość często osoby cierpiące na bezsenność im bardziej starają się zasnąć, tym trudniej im to przychodzi. Niektóre osoby mają też przed snem natłok myśli i lęków, które utrudniają zapadnięcie w zdrowy sen. Oczekiwanie na sen i strach przed tym, jak będzie wyglądać, są częstą przyczyną bezsenności, która wymaga terapii.