Czym jest cholesterol?
Cholesterol to organiczny związek chemiczny, należący do lipidów (czyli tłuszczów). Za jego produkcję odpowiada wątroba (a także w mniejszym stopniu jelita, skóra i inne tkanki). Dodatkowo jest on dostarczany do organizmu wraz z pokarmem. Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz syntezy cząstek i substancji, odpowiadających za zachodzące w ciele procesy. Dzięki cholesterolowi syntetyzowane są hormony płciowe, witamina D3, kortykosteroidy i kwasy żółciowe. Dodatkowo wpływa on na prawidłowe działanie synaps, czyli elementów budowy komórek nerwowych, przekazujących sygnały w układzie nerwowym. Cholesterol bierze też udział w formowaniu błon komórkowych.
W sytuacji, w której cholesterolu jest więcej, niż wynoszą potrzeby organizmu, mówimy o hipercholesterolemii, czyli zbyt wysokim cholesterolu. Dolegliwość ta dzieli się na dwa rodzaje:
- pierwotną – jedno- i wielogenową, gdzie za rozwój dolegliwości odpowiadają predyspozycje genetyczne i czynniki środowiskowe,
- wtórną – będącą efektem innych chorób (np. niedoczynności tarczycy, chorób wątroby, zespołu Cushinga).
Rodzaje cholesterolu
Cholesterol, który jest mieszaniną lipoprotein, można podzielić na dwa rodzaje:
- cholesterol LDL – tak zwany zły cholesterol, czyli lipoproteiny o małej gęstości. Jego rolą jest transport cząstek z wątroby do komórek. Niestety jego niewykorzystany nadmiar odkłada się w naczyniach tętniczych.
- cholesterol HDL – czyli dobry cholesterol, o wysokiej gęstości. Odpowiada za transport cholesterolu z powrotem do wątroby, gdzie zostaje zmetabolizowany, wykorzystany do produkcji kwasów żółciowych lub wydalony.
Normy cholesterolu
Aby sprawdzić, czy naszemu zdrowiu zagrażają poważne choroby sercowo-naczyniowe, należy skonsultować się z lekarzem. Zleci on badanie poziomu cholesterolu, czyli wykonanie lipidogramu. Badanie to polega na określeniu stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji LDL i HDL oraz trójglicerydów (triglicerydiów).
U kobiet:
- stężenie całkowitego cholesterolu w surowicy krwi powinno być niższe niż 125-200 mg/dl,
- poziom frakcji LDL powinien być niższy niż 100 mg/dl,
- poziom frakcji HDL powinien wynosić co najmniej 50 mg/dl,
- nie-HDL powinien być niższy niż 120 mg/dl,
- poziom triglicerydoów powinien wynosić mniej niż 150 mg/dl.
Normy całkowitego poziomu cholesterolu oraz frakcji LDL u mężczyzn są takie same, jak i u kobiet. Różnice występują w przypadku:
- frakcji HDL, która u mężczyzn powinna wynosić minimum 40 mg/dl,
- nie-HDL, który musi być niższy niż 130 mg/dl,
- triglicerydów, których poziom powinien wynosić mniej niż 150 mg/dl.
Cholesterol nie-HDL jest parametrem wyliczanym. Jest to różnica pomiędzy cholesterolem całkowitym a frakcją HDL.
Objawy wysokiego cholesterolu
W przypadku gdy cholesterol całkowity oraz frakcja LDL mają podwyższone wartości, możemy mówić o zbyt wysokim cholesterolu. Jakie są objawy tej dolegliwości?
- żółtawe zgrubienia, pojawiające się pod piersiami, w zgięciach łokci lub na powiekach,
- problemy z pamięcią,
- pogorszona koncentracja,
- osłabienie,
- guzki na ścięgnach nadgarstków,
- bóle nóg,
- niedokrwienie kończyn,
- błyszcząca i naciągnięta skóra na stopach,
- choroba wieńcowa.
Powikłania wysokiego poziomu cholesterolu
Nadmiar cholesterolu wpływa negatywnie na układ krążenia. Niewykorzystany gromadzi się w ścianach tętnic, tworząc w nich złogi. Powoduje to ich usztywnienie oraz zwężenie światła naczyń krwionośnych, prowadząc do rozwoju miażdżycy. Dolegliwość ta utrudnia przepływ tlenu i krwi, co z kolei może być przyczyną udaru mózgu. Zbyt wysoki cholesterol może też wywołać zawał serca, na skutek zablokowania ścianki tętnicy wieńcowej płytkami miażdżycowymi. Dodatkowo przy wysokim cholesterolu mogą pojawić się i inne choroby, jak na przykład niewydolność nerek, niedokrwienie kończyn dolnych, tętniak aorty brzusznej, czy ostre zapalenie trzustki. Podwyższony cholesterol może też sprzyjać rozwojowi depresji, na skutek spadku poziomu serotoniny w mózgu.
Jak leczyć zbyt wysoki poziom cholesterolu?
Walka z hipercholesterolemią polega na obniżeniu poziomu cholesterolu we krwi. W tym celu:
- wprowadza się zmianę stylu życia,
- przestrzega odpowiedniej diety,
- stosuje się leczenie farmakologiczne.
Zmiana stylu życia polega przede wszystkim na zwiększeniu aktywności fizycznej, która obniża stężenie trójglicerydów i stężenie cholesterolu LDL, jednocześnie podnosząc "dobry" cholesterol. Aby poprawić stan zdrowia, wystarczy około 30 minut ćwiczeń dziennie, przez pięć dni w tygodniu. Dodatkowo aktywność fizyczna ogranicza rozwój chorób układu krążenia.
Leki obniżające poziom cholesterolu
Leczenie farmakologiczne nadmiaru tłuszczów w organizmie, polega na podawaniu odpowiednich leków.
- Statyny – są to inhibitory reduktazy HMG-CoA, które (regularnie zażywane) obniżają poziom złego cholesterolu (LDL) oraz cholesterolu całkowitego. Hamowanie aktywności wspomnianego enzymu zmniejsza syntezę cholesterolu w wątrobie.
- Inhibitory PCSK9 – stosowane są w leczeniu wysokiego cholesterolu LDL. Podaje się je co kilka tygodni (2-4), w postaci zastrzyków. Stosowane są w leczeniu nadmiaru lipidów we krwi o pochodzeniu pierwotnym oraz u pacjentów, u których nie da się obniżyć poziomu cholesterolu, stosując standardowe leczenie.
- Leki hamujące wchłanianie cholesterolu w jelicie (np. ezetymib) – powodują obniżenie podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi – całkowitego i LDL.
- Fibraty – są to pochodne kwasu fibrynowego, które modyfikują aktywność genów, biorących udział w metabolizmie lipoprotein. Ich stosowanie prowadzi do podwyższenia frakcji HDL i do obniżenia poziomu trójglicerydów.
- Żywice jonowymienne, czyli leki wiążące kwasy żółciowe – ich rolą jest ograniczenie wchłaniania kwasów żółciowych w jelicie, przez co zostają one wydalone wraz ze stolcem. W efekcie organizm zwiększa syntezę kwasów żółciowych z cholesterolu, wykorzystując jego nadmiar zgromadzony w organizmie. W efekcie poziom cholesterolu w surowicy krwi obniża się.
Aby obniżyć stężenie cholesterolu we krwi, można też stosować leki wydawane bez recepty, które zawierają naturalne sterole i wyciągi roślinne. Działają one regulująco na gospodarkę lipidową w organizmie, obniżając poziom cholesterolu LDL i całkowitego.
Tłuszcze w diecie na obniżenie cholesterolu
W leczeniu hipercholesterolemii kluczowa jest odpowiednia dieta. Przede wszystkim polega ona spożywaniu odpowiedniej ilości tłuszczów w ciągu doby. U kobiet jest to maksymalnie 70 gram, a w przypadku mężczyzn – 80 gram. Dieta pozwalająca obniżyć wysoki cholesterol polega jednak nie tylko na ograniczeniu spożycia lipidów, ale także na wybieraniu tych, które mogą poprawić stosunek pomiędzy "dobrym" a "złym" cholesterolem.
W diecie najważniejsze jest, aby ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych oraz izomerów trans kwasów tłuszczowych (to one zwiększają stężenie "złego" cholesterolu). Wspomniane tłuszcze znajdują się w czerwonym mięsie, pełnotłustych produktach mlecznych, smalcu, maśle i oleju palmowym. Warto pamiętać, że tłuszcze te znajdują się także w słodyczach.
Wyżej wymienione tłuszcze należy zamienić je na jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Czym są i gdzie je znajdziemy?
- Tłuszcze wielonienasycone dzielą się na dwie grupy – wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6. Te pierwsze znajdują się w oleju rzepakowym, zawiera je siemię lniane, soja i zielone warzywa liściaste. Najlepsze ich źródło stanowią tłuste ryby. Kwasy omega-6 natomiast, obecne są w olejach roślinnych (także w słonecznikowym).
- Tłuszcze jednonienasycone zawiera oliwa z oliwek, olej rzepakowy, nasiona, orzechy i awokado. Ich spożywanie pomaga utrzymać prawidłowy poziom cholesterolu, jak również obniża jego stężenie we krwi.
Jak obniżyć wysoki cholesterol?
Warto wiedzieć, że wybór odpowiednich tłuszczów nie jest jedynym sposobem walki z wysokim stężeniem cholesterolu. Dodatkowo warto też:
- wyeliminować z jadłospisu cukry proste, czyli słodycze i napoje słodzone,
- wprowadzić do diety węglowodany złożone – ciemne pieczywo, gruboziarniste kasze, ryż brązowy,
- wprowadzić do diety błonnik pokarmowy, zawarty w wyżej wymienionych produktach, ale także w warzywach i owocach (błonnik utrudnia wchłanianie cholesterolu z układu pokarmowego),
- pełnotłusty nabiał warto zastąpić chudym (na przykład jogurtem lub kefirem),
- spożywać nieprzetworzone owoce i warzywa.
Warto też zwrócić uwagę, że nie tylko niewłaściwa dieta jest przyczyną wysokiego cholesterolu. Podnoszeniu jego poziomu sprzyjają m.in używki i palenie papierosów. Dlatego i je warto wyeliminować.
