Menopauza (klimakterium) to okres, któremu towarzyszą uciążliwe objawy, wynikające z wygasania pracy jajników i zaniku płodności. Sprawdź, jak sobie radzić z jej objawami.
Czym jest menopauza?
Zgodnie z definicją WHO menopauza (zwana inaczej okresem przekwitania bądź klimakterium) to ostatnia miesiączka, po której, w ciągu co najmniej 12 miesięcy, nie nastąpiło kolejne krwawienie. Potocznie jednak pod pojęciem tym kryje się czas, w którym kobieta doświadcza wielu objawów fizjologicznych, na skutek zachodzących w organizmie zmian hormonalnych. Zmiany te są wynikiem wygasania czynności jajników, co prowadzi do zaniku płodności i możliwości prokreacyjnych. Jest to proces stopniowy i wieloletni.
Warto podkreślić, że aby mówić o klimakterium, wystąpienie ostatniej miesiączki musi być procesem naturalnym, a nie wywołanym np. leczeniem lub operacyjnym wycięciem jajników czy macicy.
W jakim wieku zaczyna się menopauza?
Zazwyczaj menopauza występuje u kobiet w średnim wieku, pomiędzy 40 a 60 rokiem życia. Najczęściej dotyka kobiet w wieku 45-55 lat. To właśnie w tym okresie Panie przestają miesiączkować, choć oczywiście wiek wystąpienia menopauzy dla każdej kobiety może być inny. Pierwsze objawy zanikającej pracy jajników mogą pojawić się na kilka lat przed wystąpieniem menopauzy. Zdecydowanie rzadziej menopauza pojawia się przed 40 rokiem życia kobiety. Mówimy wtedy o przedwczesnej menopauzie. Może być ona spowodowana np. chorobami tarczycy, nowotworami czy chorobami o podłożu autoimmunologicznym.
Okres menopauzy - etapy
Naturalna menopauza jest procesem trwającym 10, a nawet 15 lat. Składają się na nią 3 główne etapy.
- Premenopauza – to jeden z etapów, który może pojawić się na kilka lub kilkanaście lat przed wystąpieniem ostatniej miesiączki, już nawet w 35 roku życia. Etap ten objawia się występowaniem bezowulacyjnych cykli miesiączkowych oraz podwyższonym stężeniem gonadotropin przysadkowych (FSH i LH). W czasie premenopauzy kobieta nadal może zajść w ciążę, choć może to być utrudnione.
- Perimenopauza (zwana okresem okołomenopauzalnym) – to faza, która bezpośrednio poprzedza menopauzę. Objawia się postępującym spadkiem stężenia estrogenów i progesteronu we krwi, mniejszą ilością pęcherzyków w jajnikach i dalszym wzrostem stężenia FSH i LH. Okres ten trwa około 5 lat. To właśnie w tej fazie występują najbardziej dokuczliwe objawy związane z klimakterium.
- Postmenopauza – faza, w której doszło do zatrzymania krwawienia miesiączkowego. Poziom hormonów żeńskich stabilizuje się na nowym, niskim poziomie, przy wyraźnie wysokich stężeniach FSH i LH. W tym etapie ustępują objawy typowe dla menopauzy, natomiast pojawiają się nowe, związane z ustaniem aktywności hormonalnej jajników.
Pierwsze objawy menopauzy
Pierwsze objawy menopauzy pojawiają się jeszcze przed jej nadejściem. Nazywane są one objawami wypadowymi. Najważniejszymi z nich są wspomniane już zmiany hormonalne w organizmie kobiety, które mogą być przyczyną:
- zaburzonego cyklu miesiączkowego, z wydłużonymi lub skróconymi przerwami pomiędzy krwawieniami,
- słabych lub nasilonych miesiączek,
- napadów i uderzeń gorąca,
- silnego pocenia się,
- zaburzeń snu,
- silnych wahań nastroju,
- zwiększonej drażliwości,
- kołatania serca,
- spadku libido,
- zaburzenia uwagi i koncentracji,
- przybywania na wadze,
- bólów mięśni,
- zmęczenia,
- rozdrażnienia,
- uczucia niepokoju,
- wypadania włosów,
- pogorszenia nastroju.
Są to typowe objawy klimakterium, które mogą cechować się różnym nasileniem. U jednych Pań będą to uciążliwe objawy fizyczne, a u innych lekkie lub niezauważalne. Warto pamiętać, że osoby otyłe oraz cierpiące niegdyś na PMS (Zespół Napięcia Przedmiesiączkowego), mogą skarżyć się na dość dokuczliwe objawy przekwitania.
Dobre nawyki na objawy klimakterium
Te Panie, które ciężko przechodzą klimakterium, mogą spróbować kilku sposobów, pozwalających na złagodzenie objawów menopauzy. Wśród bardzo ogólnych zaleceń można wymienić:
- zdrową dietę – pozwoli ona uniknąć dodatkowych kilogramów, a dodatkowo poprawi samopoczucie. Dieta powinna opierać się na zwiększeniu ilości spożywanego błonnika i ograniczeniu spożywania tłuszczów.
- zktywność fizyczną – dzięki niej można utrzymać odpowiednią kondycję i prawidłową masę ciała. Dodatkowo sport poprawia funkcjonowanie układu krążenia, a także zmniejsza ryzyko depresji.
- unikanie i ograniczanie stresu oraz stosowanie technik relaksacyjnych – pozwoli to zadbać o równowagę psychiczną i poprawi samopoczucie.
- unikanie używek, ograniczenie oglądania telewizji przed pójściem spać, odpowiednia temperatura w sypialni - pozwolą zachować zdrowy sen, poprawiając tym samym samopoczucie.
Objawy pojawiające się po menopauzie
Wraz z łagodnieniem lub ustępowaniem objawów wypadowych, zaczynają pojawiać się nowe dolegliwości, będące wynikiem niskiego poziomu hormonów żeńskich. U kobiet po menopauzie (czyli w okresie postmenopauzalnym) mogą m.in rozwinąć się dolegliwości takie jak:
- osteoporoza,
- choroby układu krążenia,
- zaburzenia gospodarki lipidowej,
- choroby serca,
- cukrzyca,
- nowotwory,
- zapalenia układu moczowo-płciowego.
Dodatkowo pojawiają się (częściowo także już w okresie okołomenopauzalnym):
- utrata elastyczności skóry,
- suchość skóry,
- ból i dyskomfort podczas stosunku,
- przybieranie na wadze,
- niskie libido,
- łamliwość paznokci i włosów,
- suchość pochwy,
- objawy depresji,
- objawy wysiłkowego nietrzymania moczu.
Problemy z układem moczowo-płciowym
Menopauza wiąże się często z Menopauzalnym Zespołem Moczowo-Płciowym, obejmującym zmiany w obrębie układu płciowego, moczowego, a także w strefie libido, które wyraźnie spada. Ich przyczyną jest zmniejszony poziom żeńskich hormonów płciowych. To właśnie one odpowiadają za odpowiednie funkcjonowanie nabłonka, który buduje pochwę. Utrzymują jej prawidłowe pH i pozwalają zachować właściwą florę bakteryjną. Dzieje się tak, ponieważ estrogeny pobudzają komórki nabłonka do wydzielania glikogenu, który nie tylko odpowiada za właściwe utrzymanie stanu pochwy i ochronę przed infekcjami, ale także za jej nawilżenie i elastyczność. U wielu kobiet w okresie menopauzy niedobór tego hormonu przekłada się na objawy takie jak suchość pochwy i dyskomfort lub ból podczas stosunku. Dodatkowo może pojawić się zanik lub zmniejszenie warg sromowych, które pełnią funkcję ochronną dróg rodnych i narządów płciowych kobiety.
Aby poradzić sobie z powyższymi problemami, można stosować:
- laseroterapię, która pomaga w leczeniu nietrzymania moczu oraz odbudowuje nabłonek pochwy, chroniąc ją przed infekcjami,
- kwas hialuronowy, który pozwala przywrócić odpowiednią objętość warg sromowych,
- fale radiowe, które pomogą przywrócić jędrność pochwy,
- środki nawilżające, poprawiające jakość stosunku,
- estrogeny dopochwowe, które przywracają nawilżenie pochwy i zwiększają satysfakcję seksualną.
U kobiet bardzo często dochodzi też do obniżenia pęcherza i osłabienia mięśni dna miednicy. To z kolei przyczynia się do nietrzymania moczu podczas wysiłku, uprawiania sportu czy nawet kaszlu. Dodatkowo, wraz z wiekiem, może pojawiać się uczucie nagłego parcia na pęcherz. Aby poradzić sobie z tym problemem, warto wykonywać ćwiczenia mięśni Kegla.
Starzenie się skóry a menopauza
Objawem zmian hormonalnych w trakcie menopauzy jest między innymi zanikanie kolagenu w skórze. Niestety prowadzi to do utraty jej jędrności. W ciągu pierwszych 5 lat menopauzy skóra traci nawet 30 procent kolagenu. W efekcie zaczyna wiotczeć. Dodatkowo ubytki kolagenu powodują opadanie powiek i zmianę owalu twarzy. Objawom starzenia się skóry towarzyszy też jej suchość. Symptomem menopauzy, widocznym na skórze, jest także ścieńczenie naskórka, pogłębianie się zmarszczek i szorstkość skóry w dotyku. Dodatkowo przybiera ona matowy odcień. Niektóre kobiety skarżą się także na jej zwiększoną wrażliwość, występowanie podrażnień, pękanie naczynek lub pojawienie się trądziku różowatego. Widoczne stają również przebarwienia, będące efektem zaburzenia pracy melanocytów.
Sposobem na radzenie sobie z tymi zmianami i łagodzenie ich objawów, jest stosowanie kremów przeciwzmarszczkowych i nawilżających z ochroną przed promieniowaniem UV.
Depresja a menopauza
Dokuczliwe objawy menopauzy mogą niestety dotyczyć także sfery psychicznej. Obniżony poziom estrogenów może powodować wahania nastroju, nagłe napady płaczu lub stany głębokiego przygnębienia i smutku. Do tego może pojawić się osłabiona koncentracja i brak chęci na podejmowanie codziennych aktywności. U kobiet w okresie menopauzy mogą pojawić się nawet objawy depresji. Jej przyczyną nie zawsze są jednak przezmiany hormonalne w organizmie, ale poczucie obniżonej wartości, brak satysfakcji z własnego wyglądu i świadomość starzenia się. Jeśli objawy w sferze psychicznej nie ustępują, konieczne może okazać się podjęcie terapii u psychologa lub psychiatry, a także wdrożenie leczenia farmakologicznego.
Nadwaga w czasie menopauzy
W okresie menopauzy wiele kobiet mierzy się z problemem dodatkowych kilogramów, ponieważ zanikanie estrogenów rozregulowuje proces syntezy i rozpadu lipidów. Dodatkowo dochodzi do zaniku tkanki mięśniowej, którą zastępuje tkanka tłuszczowa. Dlatego bardzo ważne jest przestrzeganie dobrze zbilansowanej diety, w której należy ograniczyć spożywanie cukrów, a spośród tłuszczy wybierać produkty zawierające jednonienasysoce i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Znajdują się one w warzywach, owocach i tłustych rybach. Należy też spożywać orzechy oraz produkty pełnoziarniste, bogate w błonnik. Warto pamiętać, że dieta i dbanie o linię mają na celu nie tylko zachowanie zgrabnej sylwetki (co poprawia samopoczucie), ale i zdrowia. Niestety nadwaga w okresie menopauzy może być przyczyną rozwoju chorób przewlekłych jak cukrzyca czy nadciśnienie.
Co wpływa na wiek wystąpienia menopauzy?
Na to, a w jakim wieku wystąpi menopauza może wpływać kilka czynników. Są to na przykład:
- predyspozycje genetyczne,
- wiek pierwszej miesiączki (im później wystąpi, tym większa szansa na późniejsze klimakterium),
- urodzenie dziecka (kobiety, które nie rodziły, mogą być narażone na wcześniejszy okres przekwitania),
- aktywność seksualna (opóźnia wystąpienie menopauzy),
- palenie papierosów, stosowanie używek (może przyspieszać klimakterium),
- BMI oraz dieta (zwiększona ilość kalorii i dieta wysokobiałkowa, spożywanie owoców - mogą opóźnić okres przekwitania),
- choroby przewlekłe, jak nadciśnienie, cukrzyca, choroby układu krążenia, nowotwory.
Test na potwierdzenie klimakterium
Większość kobiet jest w stanie samodzielnie zaobserwować u siebie objawy klimakterium. Jednak dla pewności, każda z Pań może wykonać test paskowy, który potwierdzi wejście w ten okres życia. Test można kupić w aptece, a następnie zrobić go samodzielnie w domu. Jego działanie oparte jest na określeniu stężenia hormonu FSH, który w okresie przekwitania ma wysokie wartości.
Badanie polega na porannym zebraniu moczu (jego środkowego strumienia) do pojemniczka. Następnie, za pomocą dołączonej do testu pipety, pobiera się niewielką objętość moczu, którym zakrapla się okienko płytki testowej. Po 5-10 minutach można odczytać wynik.
- Jeśli na obszarze kontrolnym i testowym płytki, pojawią się czerwone prążki, mówimy o wyniku pozytywnym.
- Jeśli czerwony prążek będzie widoczny tylko na jednym polu lub w polu testowym będzie on bardzo jasny, mówimy o wyniku negatywnym.
- Jeśli prążki nie pojawią się w żadnym z pól - test należy wykonać raz jeszcze (na nowym zestawie).
Przy regularnych miesiączkach badanie powinno wykonać się w pierwszym tygodniu cyklu. Jeśli menstruacja ustąpiła – w dowolnym dniu.
Badania hormonalne a przekwitanie
Oprócz testu paskowego można też wykonać badania hormonalne w laboratorium. Wyniki badań pozwolą ocenić, czy kobieta jest w okresie menopauzy. Dodatkowo pozwolą ustalić, czy podejrzenie menopauzy nie wynika na przykład z zaburzeń pracy tarczycy lub innych chorób. Aby je potwierdzić lub wykluczyć należy wykonać badanie:
- estradiolu,
- progesteronu,
- LH,
- FSH,
- poziomu cukru we krwi,
- prolaktyny,
- testosteronu,
- profil lipidowy,
- morfologię,
- mocznika,
- THS, FT3 i Ft4.
Leczenie menopauzy
Leczenie menopauzy to pewien skrót myślowy. Nie jest to choroba, ale naturalny stan organizmu, który jednak może być uciążliwy. Dlatego, aby złagodzić niektóre objawy menopauzy, można stosować leki wydawane bez recepty, zawierające fitoestrogeny, a dokładnie izolowane z nich izoflawony. Mają one budowę i działanie podobne do naturalnych estrogenów. Pozyskiwane są głównie z roślin strączkowych, koniczyny czerwonej (łąkowej), soi oraz pluskwicy groniastej. Zawiera je także siemię lniane (i olej), orzechy ziemne, owoce morwy, brokuły, brukselka, kapusta, szałwia lekarska, lucerna siewna, mniszek lekarski czy chmiel zwyczajny i lukrecja.
Fitoestrogeny wykazują działanie przeciwnowotworowe (zwłaszcza odnośnie nowotworów hormonozależnych). Dodatkowo poprawiają stan włosów, skóry, wpływają pozytywnie na samopoczucie, gwarantują zdrowszy sen, a także podnoszą libido. Fitoestrogeny chronią też przed osteoporozą i uderzeniami gorąca. Przed ich stosowaniem należy jednak zwrócić uwagę, czy nie wchodzą w interakcje z przyjmowanymi lekami (na przykład na serce lub nadciśnienie). Pamiętajmy, że zioła nie pozostają obojętne dla organizmu.
Warto też mieć na uwadze, że na niektóre objawy menopauzy, jak na przykład napady gorąca, pogorszenie nastroju i problemy ze snem, można stosować leki antydepresyjne, należące do grupy SSRI i SNRI.
HTZ Hormonalna Terapia Zastępcza
U kobiet, u których objawy klimakterium są wyjątkowo uciążliwe lub utrudniają codzienne funkcjonowanie, można stosować HTZ, czyli Hormonalną Terapię Zastępczą. Polega ona na podawaniu estrogenów i progesteronu, aby uzupełnić ich braki w organizmie. Jest to najlepsza metoda leczenia objawów menopauzy. Hormony przyjmuje się w postaci tabletek, zastrzyków, plastrów, tabletek dopochwowych lub sprayów do nosa. Nie zawsze jednak istnieje konieczność przyjmowania tych środków w sposób działający ogólnoustrojowo. Jeśli bowiem uciążliwe objawy menopauzy obejmują na przykład układ moczowo-płciowy, można stosować je np. dopochwowo. W HTZ stosowane są niewielkie dawki hormonów, aby ograniczyć niepożądane objawy ich stosowania. Warto jednak pamiętać, że nie każda kobieta może przyjmować wspomniane farmaceutyki. Przeciwwskazaniem do terapii hormonami są choroby nowotworowe, niewydolność wątroby czy głęboka zakrzepica żył.
