Nadciśnienie tętnicze

Jakie są normy ciśnienia krwi?

Polskie Towarzystwo Kardiologiczne i Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego przedstawiły w 2022 roku nowe normy ciśnienia krwi (wyrażanego w mmHg, czyli w milimetrach słupa rtęci). Do tej pory, wartość ciśnienia wynosząca maksymalnie 140/90 mmHg, traktowana była jako bezpieczna, czyli taka, przy której występuje niskie ryzyko wystąpienia powikłań dla zdrowia czy zagrożenia życia. Norma ta została jednak zaostrzona. Obecnie obowiązujące normy wynoszą:

• 120-129/70-79 mmHg u osób do 65 roku życia,
• 130-139/70-79 mmHg u osób po 65 roku życia,
• 130-149/70-79 mmHg u osób powyżej 80 roku życia.

Oznacza to, że przy wartościach większych niż 130/80 mmHg, mówimy o nadciśnieniu. Warto zwrócić uwagę, że prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi może różnić się u kobiet i mężczyzn. U Pań może ono wynosić około 110/70 mmHg. Niższe ciśnienie jest także charakterystyczne dla osób regularnie uprawiających sport. Podane wyżej normy nie obejmują też dzieci. Przykładowo, u tych najmniejszych, prawidłowe ciśnienie wynosi około 90-95/60 mmHg, a u dzieci w wieku szkolnym 100-110/60-70 mmHg.

Jak wykonać pomiar ciśnienia krwi?

Kontrolę ciśnienia krwi każdy może przeprowadzić samodzielnie, wykorzystując ciśnieniomierz elektroniczny (automatyczny). Jest on łatwiejszy w użyciu niż ciśnieniomierz zegarowy (ze stetoskopem), przy użyciu którego dokonuje się pomiaru ciśnienia metodą osłuchową Korotkowa. Obsługa urządzenia elektronicznego nie wymaga specjalistycznej wiedzy. Aby prawidłowo wykonać pomiar ciśnienia, należy jedynie nasunąć na rękę mankiet (2 cm powyżej łokcia) i uruchomić urządzenie. Wykona ono pomiar, a następnie wyświetli wynik. Jak należy go odczytać?

• Wartość górna oznacza ciśnienie skurczowe krwi. Jest to moc, z jaką krew krąży w naczyniach krwionośnych na skutek skurczu mięśnia sercowego.
• Wartość dolna to ciśnienie rozkurczowe. Wskazuje ona na to, jakie ciśnienie krwi występuje pomiędzy uderzeniami serca, czyli w czasie gdy pozostaje ono w spoczynku.

Przed wykonaniem pomiaru należy oczywiście odpowiednio się do tego przygotować. Na około pół godziny przed badaniem nie powinno się jeść, pić czy palić papierosów. Nie należy także pić kawy ani zażywać środków czy leków, które wpływają na układ sercowo-naczyniowy, pobudzając jego pracę. Tuż przed samym pomiarem należy posiedzieć spokojnie kilka minut, aby wyciszyć organizm. Podczas samego pomiaru nie należy rozmawiać. Dobrze jest przyjąć pozycję siedzącą, bez zakładania nogi na nogę.

Czy pomiar w domu jest lepszy niż u lekarza?

Ciśnienie tętnicze rośnie za każdym razem, gdy odczuwamy stres. Oznacza to, że pomiar ciśnienia w sytuacji pobudzenia nerwowego daje wynik, który nie odzwierciedla stanu zdrowia badanej osoby. Co ciekawe stres ten może wywoływać u pacjenta sam lekarz, przeprowadzający badanie. Mówimy wtedy o tzw. efekcie nadciśnienia białego fartucha. Dlatego też pomiar ciśnienia tętniczego w domu, w komfortowych warunkach, w niektórych przypadkach może dać bardziej realne i wiarygodne wyniki, niż te, które uzyskamy podczas wizyty lekarskiej.

Rodzaje i przyczyny nadciśnienia tętniczego

Istnieje kilka rodzajów nadciśnienia. Większość osób cierpi na nadciśnienie pierwotne, czyli samoistne, które pojawia się bez konkretnej przyczyny. Przypuszcza się, że za powstawanie tego rodzaju dolegliwości odpowiadają uwarunkowania genetyczne i styl życia.

U mniejszej ilości osób stwierdza się natomiast nadciśnienie wtórne, czyli objawowe. W tym przypadku nieprawidłowe ciśnienie krwi w organizmie jest jedynie objawem innej choroby (np. chorób nerek, tętnic, czy gruczołów dokrewnych), a nie chorobą samą w sobie.

A jakie są przyczyny nadciśnienia wtórnego?

• bezdech senny,
• choroby nerek oraz zwężenie tętnic nerkowych,
• choroba Conna,
• stosowanie niektórych leków,
• problemy z tarczycą (głównie jej nadczynność),
• niedokrwistość,
• wrodzony przerost nadnerczy,
• zespół Cushinga,
• guz chromochłonny nadnerczy,
• niedomykalność aorty.

Oprócz nadciśnienia tętniczego pierwotnego i wtórnego możemy także wyróżnić nadciśnienie:

• oporne - polegające na utrzymywaniu nieprawidłowego ciśnienia, pomimo zastosowania 3 leków obniżających ciśnienie krwi,
• złośliwe - zagrażające życiu i prowadzące do bardzo szybkiej niewydolności wielu narządów.

Czym jest ciśnienie izolowane?

Izolowane nadciśnienie skurczowe może prowadzić do poważnych chorób układu krążenia. Mówimy o nim, kiedy wartość ciśnienia skurczowego jest równa lub wyższa niż 140 mmHg a ciśnienie rozkurczowe niższe niż 90 mmHg. Warto pamiętać, że stwierdzenie tej dolegliwości jest możliwe tylko wtedy, gdy wspomniany wynik będzie średnią z dwóch pomiarów ciśnienia. Wśród nadciśnienia izolowanego możemy wyróżnić jego 3 stopnie:

• 1 – 140-159 mmHg,
• 2 -  160-179 mmHg,
• 3 – powyżej 180 mmHg

... w których ciśnienie rozkurczowe każdorazowo jest mniejsze niż 70 mmHg. Niskie ciśnienie rozkurczowe stanowi tu dodatkowy czynnik ryzyka dla zdrowia i życia.

Jakie są objawy nadciśnienia tętniczego?

Bardzo często rozpoznanie nadciśnienia tętniczego następuje dość późno. Wynika to z faktu, że choroba nie od razu daje objawy lub nie są one wiązane z chorobą. A jak najczęściej objawia się nadciśnienie? Jest to:

• szybka męczliwość,
• problemy ze snem,
• szumy uszne,
• szmery sercowo-naczyniowe (diagnozowane przez lekarza),
• zawroty głowy,
• krwawienie z nosa,
• nerwowość, pobudliwość,
• duszności,
• potliwość
• bóle głowy, często o charakterze pulsującym lub ucisku,
• przewlekłe zmęczenie,
• zaburzenia widzenia,
• bóle w klatce piersiowej,
• kołatanie serca.

Nie zapomnijmy też, że podwyższone ciśnienie może wystąpić podczas wysiłku i gorączki. Jeśli po ich ustąpieniu ciśnienie wróci do normy, jego wcześniejsze, podwyższone wartości, nie muszą budzić naszego niepokoju.

Nadciśnienie u dzieci

Podwyższone ciśnienie tętnicze nie jest jedynie chorobą dorosłych, ale także najmłodszych. Nadciśnienie u dzieci często wynika z obecności innych schorzeń, głównie chorób tarczycy, wad nerek, chorób miąższu nerkowego czy aorty.  Podobnie jak u dorosłych, leczenie dzieci polega na usunięciu przyczyny wysokiego ciśnienia, czyli choroby, z jaką boryka się dziecko (o ile nadciśnienie nie jest samoistne). Objawy u najmłodszych dość długo mogą pozostać niezauważone lub utożsamiane z innymi dolegliwościami. Na co dzień mogą to być bóle głowy, niewydolność oddechowo-krążeniowa u niemowląt, brak przyrostu masy ciała, niechęć do przyjmowania posiłków, niepokój czy pobudzenie. Leczenie podejmowane jest w zależności od przyczyny i po przeprowadzonej diagnostyce.

Nadciśnienie a ciąża

Nadciśnienie w ciąży może skutkować powikłaniami groźnymi dla kobiety i płodu. Przykładowo dolegliwość ta zwiększa ryzyko zbyt wczesnego oddzielenia się łożyska czy powstania niewydolności nerek. Jeśli nadciśnienie nie niesie ze sobą powikłań, poród odbywa się pomiędzy 37 a 39 tygodniem ciąży. Jeśli jednak nadciśnienie daje zbyt niepokojące objawy, zagrażające życiu i zdrowiu kobiety (np. stan przedrzucawkowy) wykonywane jest cesarskie cięcie.

Jak wygląda leczenie nadciśnienia tętniczego?

Niestety nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą, z którą chorzy zazwyczaj zmagają się do końca życia. W wielu przypadkach konieczne jest przyjmowanie leków na nadciśnienie (tzw. leki hipotensyjne), których zadaniem jest obniżenie ciśnienia krwi. Najczęściej przyjmuje się je do końca życia. A o jakich lekach mowa?  Należą tu np.

• blokery kanałów wapniowych,
• beta blokery (blokery receptorów beta adrenergicznych),
• diuretyki tiazydowe,
• antagoności receptora angiotensyny,
• inhibitory konwertazy aniotensyny.

Przy łagodnej chorobie nadciśnieniowej, zamiast leków, można spróbować zmienić tryb życia na zdrowszy. Jeśli jednak wprowadzone zmiany nie spowodują spadku ciśnienia lub stan chorego pogorszy się, tabletki na nadciśnienie staną się koniecznością.

Leki powinno przyjmować się rano. Niektóre z nich można zażywać tylko raz dziennie, dzięki ich stopniowemu uwalnianiu się w organizmie. Nie należy też pomijać dawek ani odstawiać lekarstwa bez konsultacji z lekarzem. Należy pamiętać, że niedozwolone jest samodzielne dobieranie leków. Każdorazowo musi przepisać je lekarz po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu lekarskiego.

Pamiętajmy, wybór leków nie jest przypadkowy i zależy od:

• wartości ciśnienia tętniczego,
• chorób towarzyszących,
• ryzyka naczyniowo-sercowego,
• wieku,
• stylu życia,
• płci,
• planów ciążowych lub przebiegu ciąży.

Skutki i powikłania nieleczonego wysokiego ciśnienia krwi

Niezdiagnozowane lub nieleczone nadciśnienie tętnicze może mieć katastrofalne skutki dla zdrowia. Niestety potrafi ono pozostać nierozpoznane nawet przez lata, doprowadzając do zmian w budowie i funkcjonowaniu organów człowieka. Powikłania nadciśnienia mogą być bardzo niebezpieczne zarówno dla zdrowia, jak i życia. Wśród niekorzystnych zmian warto wymienić m.in:

• niewydolność nerek,
• zmiany miażdżycowe,
• zawał serca,
• rozwarstwienie aorty,
• niewydolność serca,
• przerost mięśnia lewej komory serca,
• udar mózgu,
• problemy ze wzrokiem, w tym retinopatia nadciśnieniowa.

Na czym polega leczenie nadciśnienia?

W diagnozowaniu chorych na nadciśnienie wykonuje się różne badania obrazowe, mające na celu znalezienie przyczyny dolegliwości. Jest to na przykład rezonans magnetyczny (który obrazuje stan narządów wewnętrznych), badanie EKG, badania moczu, morfologia i biochemia krwi. To na ich podstawie zostaje wdrożone leczenie farmakologiczne. Wraz z nim chory powinien zadbać o zdrowy styl i tryb życia, czyli dokonać modyfikacji obecnych nawyków, które wpływają na rozwój nadciśnienia tętniczego. Co na przykład można zrobić?

• zadbać o właściwą masę ciała,
• ograniczyć spożycie soli,
• stosować odpowiednią dietę na nadciśnienie (np. dieta DASH lub dieta śródziemnomorska), czyli ograniczyć spożywanie tłuszczów zwierzęcych, spożywać więcej warzyw i owoców zawierających potas (obniżający ciśnienie), ryb czy gruboziarnistych kasz oraz orzechów,
• rzucić palenie i ograniczyć spożywanie alkoholu,
• zwiększyć aktywność fizyczną,
• ograniczyć stres,
• walczyć z otyłością oraz zapobiegać jej powstaniu,
• ograniczyć spożywanie cukrów i przetworzonej żywności, która może sprzyjać nadciśnieniu,
• nie stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które mogą podwyższać ciśnienie krwi w układzie krwionośnym.