Czym jest insulinooporność?
Insulina to hormon wytwarzany przez trzustkę, której udział jest niezbędny w metabolizmie węglowodanów (a także tłuszczów i białek). Węglowodany w wątrobie zostają przekształcone w glukozę, która musi następnie trafić do komórek organizmu, aby je odżywić (czyli "zasilić" w energię). Za „wpuszczenie” glukozy do ich wnętrza odpowiada wspomniana wcześniej insulina. Cały ten proces sprawia, że poziom glukozy we krwi ulega obniżeniu.
Zdarza się jednak, że pomimo odpowiedniego poziomu insuliny we krwi, komórki organizmu (np. mięśnie lub tkanka tłuszczowa), nie reagują na jej działanie. W efekcie komórki te nie „wpuszczają” do swojego wnętrza glukozy, przez co nie może ona zostać zmetabolizowana. W takiej sytuacji mówimy o insulinooporności (insulin resistance), czyli zmniejszeniu wrażliwości tkanek na insulinę. W efekcie poziom cukru we krwi pozostaje podwyższony (jest to tak zwana hiperglikemia).
Objawy insulinooporności
Zmniejszona wrażliwość na insulinę daje objawy podobne do cukrzycy typu 2. Zazwyczaj też jest z tą chorobą powiązana. Do najczęstszych, pierwszych objawów oporności organizmu na działanie insuliny, należą:
- głód po posiłku,
- częste oddawanie moczu,
- uczucie zmęczenia,
- zaburzenia miesiączkowania,
- problemy z płodnością,
- otyłość brzuszna (brzuch insulinowy),
- zaciemnienie skóry pach, szyi lub dłoni (rogowacenie ciemne),
- problemy z utratą masy ciała (mimo diety i aktywności fizycznej),
- bóle głowy,
- nadmierna senność,
- nadciśnienie tętnicze,
- zaburzenia w gospodarce lipidowej i podwyższony poziom cholesterolu,
- zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi,
- senność po posiłku,
- problemy ze snem w nocy,
- rozdrażnienie i zaburzenia koncentracji,
- potliwość.
Przyczyny insulinooporności
Biologiczną przyczyną insulinooporności jest zaburzenie sygnałów pomiędzy komórkami, przez co nie reagują one prawidłowo na insulinę. Ogólnie jednak wśród przyczyn i czynników ryzyka wystąpienia oporności na insulinę, wymienia się:
- uwarunkowania genetyczne,
- nadwagę i otyłość,
- styl życia – siedzący, brak sportu,
- nadmiar tłuszczów w diecie,
- spożywanie nadmiernej ilości cukrów,
- niektóre leki,
- cukrzycę w rodzinie.
Rozwojowi insulinooporności może też sprzyjać:
- zespół policystycznych jajników,
- nadciśnienie tętnicze,
- choroby układu krążenia,
- cukrzyca ciążowa
- zaburzony poziom lipidów we krwi,
- zespół metaboliczny,
- problemy endokrynologiczne.
Insulinooporność często może też pojawić się u osób, które:
- mają nieregularny rytm dobowy,
- palą papierosy,
- spożywają zbyt małą ilość błonnika,
- narażone są na stres.
Jaką rolę w insulinooporności odgrywa otyłość?
Spożywanie nadmiernej ilości pokarmów bogatych w cukry, wywołuje w organizmie dodatni bilans energetyczny. Oznacza to, że organizm dostaje więcej energii, niż potrzebuje. Nadmiarowe produkty przemiany węglowodanów są wtedy przekształcane w tłuszcz. W efekcie dochodzi do zwiększania objętości już istniejących komórek tłuszczowych lub do powstawania nowych, których objętość zwiększa się z czasem.
Komórki te zaczynają w końcu być odporne na insulinę (zwłaszcza tkanka tłuszczowa trzewna). Tracą też możliwość gromadzenia kolejnych cząstek tłuszczowych, przez to te odkładają się w komórkach innych niż tłuszczowe (na przykład w wątrobowych i mięśniowych). Tym samym powodują odporność tych organów na insulinę. Komórki tłuszczowe wytwarzają także cytokiny prozapalne, zaburzające sygnalizację insuliny, wywołując tym samym insulinooporność.
Insulinooporność, jako przyczyna cukrzycy typu 2
Insulinooporność może przyczynić się do rozwoju cukrzycy typu 2. W momencie, w którym dochodzi do osłabienia odpowiedzi komórek na działanie insuliny, trzustka wytwarza jej coraz więcej, aby przeciwdziałać zbyt wysokiemu stężeniu cukru we krwi, czyli hiperglikemii. Niestety z czasem trzustka traci zdolność do ciągłej, zwiększonej produkcji insuliny. W efekcie zawartość stężeniu glukozy we krwi zwiększa się, co może skutkować rozwojem cukrzycy typu 2.
Diagnozowanie insulinooporności
W diagnostyce insulinooporności bada się poziom glukozy i insuliny na czczo.
- Prawidłowa zawartość cukru we krwi powinna wynosić pomiędzy 70 a 99 mg/dl. Jej podwyższone wartości mogą świadczyć o cukrzycy, ale także o problemach z tarczycą, chorobami nerek, problemami sercowo-naczyniowymi czy stanie przedcukrzycowym.
- Poziom insuliny na czczo nie powinien natomiast przekraczać 10 mU/ml. Wyższe normy mogą świadczyć o cukrzycy typu 2, chorobie Cushinga, czy zespole metabolicznym.
Jednakże, zarówno badanie poziomu stężenia insuliny we krwi, jak i glukozy, wykonane osobno, nie są w stanie potwierdzić wystąpienia insulinooporności. Wyniki te należy odpowiednio zestawić, aby potwierdzić lub wykluczyć chorobę. W tym celu należy wyliczyć z odpowiedniego wzoru wskaźnik HOMA-IR, który określa wzajemny stosunek insuliny i glukozy. Prawidłowy wynik u pacjenta to 2-2,5. Wyższy wynik oznacza, że organizm wolnej reaguje na obecność insuliny.
Kolejnym badaniem jest test obciążenia glukozą OGTT (krzywa cukrowa), w którym pacjent wypija roztwór glukozy. Poziom cukru i insuliny sprawdzany jest przed przyjęciem roztworu (badanie z krwi żylnej), a następnie jedną i dwie godziny po jego wypiciu.
Ewentualnie można także wykonać badanie stężenia peptydu C, który wydzielany jest wraz z insuliną. Jeśli rośnie jej poziom, rośnie także stężenie peptydu C.
Powikłania nieleczonej insulinooporności
Pomimo że obniżona wrażliwość komórek na insulinę traktowana jest jako zaburzenie metaboliczne, to jednak nieleczona insulinooporność prowadzi licznych powikłań. Może to być:
- zespół policystycznych jajników – insulina wpływająca na jajniki sprawia, że zaczynają one produkować męskie hormony płciowe,
- niealkoholowe stłuszczenie wątroby – które może zostać wywołane insulinoopornością lub pojawić się w przebiegu tego schorzenia,
- miażdżyca,
- uszkodzenie nerek,
- problemy ze wzrokiem,
- choroby układu sercowo-naczyniowego.
- zespół metaboliczny.
Jak leczyć insulinooporność?
Lekarzami, którzy pomogą w leczeniu insulinooporności, a tym samym pozwolą zniwelować ryzyko rozwoju cukrzycy, są: diabetolog, dietetyk, kardiolog, a nawet ginekolog. Oczywiście na początek należy udać się do lekarza rodzinnego.
Podstawą leczenia insulinooporności jest leczenie niefarmakologiczne. Dlatego też osoby z insulinoopornością powinny przede wszystkim zadbać o:
- redukcję masy ciała,
- zmianę diety,
- zwiększenie aktywności fizycznej,
- zaprzestanie stosowania używek,
- niestosowanie niektórych leków używanych np. w leczeniu nadciśnienia (należy to skonsultować z lekarzem).
- ograniczyć stres,
- regularnie wysypiać się.
Warto pamiętać, że nadmiar tłuszczu w organizmie nasila insulinooporność. Dlatego, aby zmniejszyć lub zlikwidować oporność organizmu na insulinę, należy zacząć od zrzucenia nadmiarowych kilogramów, uprawiając sport. Według Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej już umiarkowany wysiłek zmniejsza ilość cukru w krwi.
Bardzo ważne jest także wdrożenie odpowiedniej diety, która nie będzie podnosić glikemii po posiłku. Trzeba więc spożywać produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG) i niskim ładunku glikemicznym. Warto także:
- unikać produktów przetworzonych,
- włączyć do diety pełnowartościowe białko, które zmniejsza glikemię, obniżając działanie hormonów jelitowych,
- spożywać tłuszcze roślinne, które spowalniają procesy trawienne,
- jeść orzechy, nasiona, ryby, mięso, warzywa niektóre owoce (ale tylko te o niskim IG),
- spożywać posiłki o regularnych porach.
Jeśli wcześniej wymienione metody nie pomogą, należy sięgnąć po leczenie farmakologiczne. Lekiem stosowanym w leczeniu insulinooporności jest metformina, wykorzystywana także w leczeniu cukrzycy typu 2. Jej rolą jest zmniejszenie produkcji glukozy przez wątrobę i zwiększenie wrażliwości tkanki tłuszczowej na działanie insuliny. Dzięki temu poziom glukozy we krwi ulega zmniejszeniu, a trzustka może produkować mniejszą ilość insuliny. U pacjentów leczenie metforminą powinno być prowadzone równolegle ze zmianą trybu życia. Insulinooporność jest stanem, który można wyleczyć!
