Zespół jelita drażliwego (IBS) jest przewlekłą chorobą przewodu pokarmowego o nawracających objawach. Sprawdź objawy i sposoby leczenia.
Czym jest zespół jelita drażliwego?
Zespół jelita drażliwego (IBS, czyli Irritable Bowel Syndrome) to przewlekła choroba układu pokarmowego w obrębie jelita cienkiego i grubego. Objawia się nadreaktywnością ich pracy, o charakterze nawracających zaburzeń czynnościowych. Dolegliwość ta może pojawić się u osób w dowolnym wieku, choć najczęściej diagnozuje się ją u osób pomiędzy 30 a 50 rokiem życia, zwłaszcza u kobiet. Choroba ta nie powoduje trwałych i niekorzystnych skutków zdrowotnych, jednak potrafi utrudniać normalne funkcjonowanie.
Zespół jelita drażliwego – objawy
Na rozpoznanie zespołu jelita drażliwego składają się typowe dla tego schorzenia objawy, takie jak:
- ból brzucha,
- zmiana wyglądu oraz konsystencji stolca,
- częste uczucie niepełnego wypróżnienia,
- zmiana częstotliwości wypróżnień,
- zaburzenia rytmu wypróżnień,
- wzdęcia i zaparcia.
Warto pamiętać, że ból brzucha może mieć charakter trwały lub okresowy. Ponieważ schorzenie ma postać czynnościową, nie powinien dawać on o sobie znać podczas snu. Zdarza się jednak, że objawy nocne odczuwają osoby cierpiące na bezsenność.
U chorych na zespół jelita drażliwego mogą też pojawić się mniej istotne (w rozpoznaniu choroby) objawy. Wśród nich można wymienić:
- nocne oddawanie moczu,
- częstomocz,
- uczucie parcia na pęcherz,
- wymioty i wzdęcia,
- prawie natychmiastowe uczucie pełności po jedzeniu,
- uczucie zalegania jedzenia w żołądku,
- śluz w kale,
- bóle głowy,
- zgaga,
- odbijanie,
- zmęczenie i uczucie niepokoju,
- pogorszenie nastroju,
- nadmierna senność.
Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego
Występowanie zespołu jelita drażliwego opiera się na Kryteriach Rzymskich IV. Kluczowym objawem tej choroby jest skurczowy ból brzucha (pojawiający się w podbrzuszu lub w dolnej, lewej części jamy brzusznej). Cechuje go duże nasilenie, a on sam trwa co najmniej jeden dzień w tygodniu, w ciągu ostatnich trzech miesięcy. Ból ten musi być także związany z dwoma cechami spośród niżej wymienionych:
- z wypróżnianiem,
- ze zmianą częstości wypróżniania,
- ze zmianą konsystencji kału.
Objawom zespołu jelita drażliwego, związanym z wypróżnianiem, towarzyszą:
- biegunki - ze stolcem o wodnistej lub półpłynnej postaci, pojawiające się dość często (głównie z rana), z nagłym i gwałtownym parciem,
- zaparcia - ze stolcem o twardej i bryłowatej konsystencji, którego wydalanie wymaga wysiłku i powoduje ból, a wypróżnienie sprawia uczucie niepełnego.
Rodzaje IBS
U każdej osoby przebieg zespołu jelita drażliwego może wyglądać inaczej, a nasilenie objawów może zmieniać się w czasie. Ogólnie natomiast wyróżnia się 4 postacie zespołu jelita drażliwego. Są to:
- IBS-D - z dominującą biegunką,
- IBS-C - z dominującym zaparciem,
- IBS-M - zespół jelita drażliwego ze zmiennym rytmem wypróżnień, o podobnej częstości występowania biegunek i zaparć,
- IBS-U - postać niesklasyfikowana, której nie da się przypisać do powyższych kategorii.
Najczęstsze przyczyny zespołu jelita drażliwego
Wspomniana dolegliwość nie ma w pełni poznanej przyczyny. Nie jest wynikiem zakażania, infekcji, stanów zapalnych czy zatruć, ale związana jest ze zmianami organicznymi lub biochemicznymi, dającymi wcześniej wymienione objawy. Do ogólnych przyczyn zespołu jelita nadwrażliwego można natomiast zaliczyć:
- predyspozycje genetyczne - na wystąpienie choroby narażone są osoby, których członkowie rodziny także na nią chorują,
- dieta - wystąpienie objawów IBS mogą powodować fermentujące krótkołańcuchowe węglowodany, zawarte w pokarmach,
- aspekt psychologiczny - stres, depresja, zaburzenia psychiczne, nerwice i lęki, mogą nasilać objawy IBS,
- zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego i wzmożone czucie trzewne - problem z przesyłaniem bodźców i zbyt silną reakcją organizmu np. na przyjmowany posiłek, może wywoływać objawy choroby,
- infekcje jelitowo-żołądkowe - na skutek kontaktu z patogenami dochodzi do zaburzeń czucia trzewnego (poinfekcyjny zespół jelita drażliwego), co może nasilać IBS,
- dysbioza - zaburzenie mikroflory biologicznej organizmu, która wpływa negatywnie na jego pracę lub działanie niektórych narządów. W przypadku dysbiozy jelit dochodzi do zespołu rozrostu bakteryjnego (SIBO), czyli zwiększenia ilości niepożądanych gatunków w mikrobiocie jelit. Zmniejsza się też różnorodność gatunków pożądanych, co prowadzi do zmian pracy jelit. Jest to także stan, gdy w jelicie cienkim nadmiernie rozwijają się bakterie typowe dla jelita grubego.
- Zaburzenie regulacji na osi jelito-mózg – przejawia się zbyt dużym reagowaniem organizmu na stres, a także podwyższonym odczuwaniem bodźców pochodzących z narządów układu pokarmowego.
Choroby podobne do IBS
W diagnozowaniu zespołu jelita drażliwego istotne jest odróżnienie go od innych schorzeń, które mogą dawać podobne objawy.
W przypadku przebiegu z dominującą biegunką, u większości chorych objawy przypominają:
- grypę jelitową,
- biegunkę infekcyjną,
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- chorobę Leśniewskiego-Crohna,
- alergie pokarmowe,
- celiakię,
- choroby nowotworowe jelit,
- nadczynność tarczycy,
- chorobę Whipple’a,
- amylodiozę,
- problemy immunologiczne.
W przypadku zespołu jelita drażliwego, z dominującym zaparciem, podobne do niego objawy mają:
- rak trzustki,
- choroba wrzodowa,
- zapalenie wyrostka robaczkowego,
- choroby weneryczne, np. kiła,
- przepuklina,
- kamica żółciowa,
- zaburzenia przetwarzania hemoglobiny,
- infekcje i choroby układu płciowo-moczowego.
Badania diagnozujące zespół jelita drażliwego
Diagnoza dolegliwości w dużej mierze opiera się na wyeliminowaniu innych chorób, oddziałujących na układ pokarmowy, które mogą powodować ból brzucha, zaparcia czy biegunki. W celu potwierdzenia lub wykluczenia choroby zespołu jelita drażliwego, u pacjentów stosuje się diagnostykę różnicującą, która obejmuje badania obrazujące i laboratoryjne. Są to:
- kolonoskopia – to badanie endoskopowe, polegające na wprowadzeniu wziernika do odbytu, w celu oceny stanu jelita grubego, w tym błony śluzowej jelita. Badanie to pozwala wykluczyć zmiany nowotworowe, np. raka jelita grubego.
- badania laboratoryjne – takie jak morfologia krwi, białko C-reaktywne, OB i CRP,
- obecność kalprotektyny w kale – pozwala odróżnić IBS od IBD, czyli choroby zapalnej jelit,
- badanie na celiakię,
- gastroskopia – w celu potwierdzenia dodatniego wyniku testu w kierunku celiakii, która dodatkowo pozwala ocenić stan przewodu pokarmowego,
- wodorowe testy oddechowe w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego – pozwalające potwierdzić SIBO,
- testy tolerancji laktozy.
W uzasadnionych sytuacjach wykonuje się także dodatkowe badania:
- ginekologiczne (u kobiet),
- TSH – w przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy,
- USG brzucha,
- RTG z kontrastem, czyli tzw. pasaż jelita cienkiego, polegający na określeniu czasu przechodzeniu kontrastu przez jelito cienkie i jelito grube,
- badania na obecność pasożytów,
- posiew kału.
Dieta w zespole jelita drażliwego
U pacjentów cierpiących na wspomnianą dolegliwość, zaleca się stosowanie diety oraz ograniczenie spożycia niektórych dań. Mowa tu o unikaniu:
- smażonego jedzenia,
- tłustych pokarmów (głównie mięs czy smalcu),
- potraw marynowanych,
- warzyw strączkowych, cebulowych i kapustnych,
- pokarmów bogatych w błonnik,
- ostrych przypraw,
- pełnoziarnistego pieczywa czy makaronu i kasz (u osób z IBS-D),
- białego pieczywa pszennego i makaronów (u osób z IBS-C),
- alkoholu, napojów gazowanych, mocnych kaw i herbat.
Wskazania dietetyczne w IBS
Aby uniknąć podrażnień w obrębie układu pokarmowego, powodującego objawy zespołu jelita drażliwego, należy stosować odpowiednią dietę. W jej skład powinny wchodzić:
- chude mięso i ryby,
- gotowane warzywa,
- dojrzałe owoce
- słaba herbata,
- woda niegazowanej,
- w przypadku IBS-C – pełnoziarniste pieczywo i makarony, ryż brązowy - w tym przypadku należy stosować dietę bogatą w błonnik rozpuszczalny, który w jelitach słabo fermentuje,
- w przypadku IBS-D – pszenne pieczywo, ryż biały, drobne kasze.
Do diety warto włączyć olejek z mięty pieprzowej, które ogranicza niepotrzebną pracę mięśni gładkich, ma działanie przeciwzapalne, a tym samym ogranicza objawy IBS. Warto pamiętać, że u niektórych osób z zespołem jelita drażliwego, stosowanie diety bezglutenowej łagodzi objawy choroby, choć nie jest to regułą i nie zawsze ma wpływ na stan chorego.
Zespół jelita drażliwego – leczenie
Znalezienie czynnika wywołującego chorobę bardzo często jest trudne lub niemożliwe. Dlatego leczenie zespołu jelita drażliwego polega na łagodzeniu objawów choroby, dzięki stosowaniu środków farmakologicznych, zmianie diety oraz trybu życia. Już umiarkowana aktywność fizyczna może przynieść poprawę, zwłaszcza u osób cierpiących na zaparcia, ponieważ sport poprawia perystaltykę jelit. Aktywność fizyczna poprawia też samopoczucie oraz pozwala redukować stres, który także wywołuje objawy IBS. Leki odgrywają rolę wspomagającą i łagodzą ogólne objawy choroby. Najczęściej stosuje się:
- leki rozkurczowe,
- trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (podwyższają próg czucia trzewnego, łagodząc objawy choroby),
- selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny,
- leki na biegunkę i zaparcia,
- leki ograniczające perystaltykę jelit,
- probiotyki.
U wielu osób leczenie farmakologiczne zespołu jelita wrażliwego jest połączone z psychoterapią. Wynika to z faktu, że omawiana choroba jelita cienkiego i grubego często połączona jest z występowaniem zaburzeń natury psychologicznej. Nie da się jednak potwierdzić, która z nich może być klasyfikowana jako przyczyna, a która jako skutek. Warto pamiętać, że w przypadku IBS objawy nawracają i ustępują naprzemiennie. Podjęte leczenie ma jednak wpływ na przebieg zespołu jelita drażliwego, w tym na nasilenie jego niekorzystnych objawów.
