Zapalenie zatok

Zapalenie zatok – przyczyny

Infekcja zatok może mieć kilka przyczyn, w zależności od rodzaju patogenu, który ją wywołał. Zapalenie zatok może mieć podłoże:

• wirusowe (powodowane przez wirus grypy, adenowirusy czy rynowirusy),
• bakteryjne (wywoływane np. przez bakterie gronkowca złocistego, pneumokoki czy bakterie beztlenowe),
• grzybicze (powodowane przez grzyby z grup Candida, Fusarium czy Aspergillus),
• alergiczne.

Najczęściej chore zatoki są wynikiem infekcji wirusowych, rzadziej bakteryjnych. Z grzybiczym zapaleniem zatok mamy natomiast do czynienia u osób, które cierpią na zaburzenia odporności, przeszły przeszczep, cierpią na choroby szpiku kostnego, choroby upośledzające odporność lub cukrzycę. Alergiczne zapalenie zatok jest z kolei odpowiedzią na obecność czynnika, wywołującego reakcję immunologiczną (np. pyłki, sierść zwierząt).

Warto pamiętać, że przyczyną zapalenia zatok często jest nie tylko i wyłącznie infekcja. Zapalenie zatok może być spowodowane także:

• zapaleniem zęba,
• przeziębieniem,
• infekcją górnych dróg oddechowych,
• skrzywioną przegrodą nosową,
• suchym powietrzem,
• zanieczyszczonym powietrzem,
• polipami.

Typowe objawy zapalenia zatok

Zapalenie zatok jest chorobą, która objawia się katarem oraz żółtą lub żółto-zielonkawą wydzieliną wydostającą się z nosa. Dodatkowo wydzielina może spływać tylną ścianą gardła, wywołując kaszel. Wydzielina ta jest gęsta i utrudnia oddychanie nosem, zmuszając chorego do oddychania ustami. Infekcji może towarzyszyć gorączka, ból głowy, (szczególnie uciążliwy podczas schylania się), ból zatok, obrzęk i ból nosa przy dotykaniu oraz obrzęk policzków. Infekcja może też przejawiać się zaburzeniami smaku i węchu oraz ogólnym pogorszeniem samopoczucia. Choroba zatok objawia się też nieprzyjemnym zapachem z ust, bólem zębów i zatok podoczodołowych. Objawy te często nasilają się rano, na skutek nocnego nagromadzenia się wydzieliny.

W zależności od tego, które z zatok zostały objęte stanem zapalnym, możemy wymienić:

• Zapalenie zatok szczękowych - objawia się uczuciem rozpierania lub uciskania, promieniującym na zęby, uszy a nawet okolice czoła. Zapaleniu towarzyszy wydzielina z nosa a także bolesność szczęki.
• Zapalenie zatok sitowych - objawia się bólem u nasady nosa lub za okiem.
• Zapalenie zatok czołowych - objawiające się bólem różnych okolic czoła.
• Zapalenie zatok klinowych - objawia się bólem promieniującym na tył głowy.

Rodzaje zapalenia zatok

Ze względu na objawy oraz ich czas trwania, zapalenie zatok przynosowych można podzielić na kilka rodzajów.

• Ostre zapalenie zatok przynosowych - trwa około 10 dni. Infekcja rozpoczyna się nagle, a po jej wyleczeniu nie pozostają zmiany w błonie śluzowej nosa i zatok. Dzieli się ono na zapalenie wirusowe o łagodnym przebiegu oraz zdrowieniem poniżej 10 dni, a także na zapalenie powirusowe, które objawia się nawrotem objawów po 5 dniach, trwa powyżej 10 dni do 12 tygodni. Bakteryjne zapalenie zatok zdarza się rzadko, dlatego to infekcje wirusowe pozostają najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia zatok.
• Podostre zapalenie zatok - ta infekcja trwa od 4 do 12 tygodni. Choroba ta nie przechodzi w stan przewlekły i możliwe jest zregenerowanie błony śluzowej. Objawy tej dolegliwości są podobne do ostrego stanu zapalnego, ale dodatkowo mogą wystąpić: kaszel, podrażnienie jamy śluzowej nosa i naskórka w jego okolicach. Przyczyną zachorowania może być nieleczone ostre zapalenie zatok.
• Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych - infekcja ta trwa dłużej niż 12 tygodni, a stanu zapalnego nie da się usunąć, stosując leczenie zachowawcze. Objawy przewlekłego zapalenia zatok są nasilone bardziej, niż w przypadku ostrego zapalenia zatok. W chorobie tej możemy wyróżnić zapalenie pierwotne i wtórne przewlekłe. Za jego powstanie mogą odpowiadać polipy, alergie czy wady anatomiczne nosa a także guzy (występujące w okolicy zatok), choroby zębów, choroby ogólnoustrojowe lub niewłaściwie leczone stany zapalne zatok.
• Nawracające zapalenie zatok - objawia się nawracającymi ostrymi stanami zapalnymi, występującymi nawet 4 razy w roku. Tego rodzaju zapalenie zatok trwa około 7 dni. Odpowiednio leczone nie powoduje trwałych zmian w błonie śluzowej. Ta forma choroby może być etapem przejściowym, prowadzącym do przewlekłego zapalenia zatok. Zdarza się też, że nawracające zapalenie zatok jest konsekwencją niewłaściwego leczenia ostrego stanu zapalnego lub alergii, która nie została zdiagnozowana. Często też rozwija się w wyniku skrzywienia przegrody nosowej lub przebywania w nieodpowiednich warunkach środowiskowych.

Rozpoznanie zapalenia zatok

Zapalenie zatok rozpoznaje lekarz, na podstawie wywiadu lekarskiego, badań laryngologicznych i fizykalnych. Sprawdza on czy występuje obrzęk, bolesność uciskowa i jaka jest ruchomość nosa. Podczas badania lekarz może wykonać rynoskopię przednią, gdzie przy użyciu wziernika z oświetleniem ogląda błonę śluzową nosa. Dzięki temu jest w stanie ocenić jej stan: potwierdzić obrzęk oraz rodzaj wydzieliny. Rynoskopia pozwala zbadać stan przedniej jamy nosa. Aby ocenić stan całej jamy nosowej oraz nosogardła, lekarz może przeprowadzić badanie endoskopowe.

Dodatkowymi badaniami, umożliwiającymi rozpoznanie choroby, są badania obrazowe. Należą do nich:

• RTG zatok (czyli badanie rentgenowskie) - pozwala wykazać obecność płynu w zatokach oraz stopień ich upowietrzenia. Dodatkowo badanie pozwala wykryć zgrubienia błony śluzowej, polipy, ropnie oraz torbie.
• TK (tomografia komputerowa) - pozwala ocenić struktury budujące zatoki i twarzoczaszkę, wykryć wady wrodzone, zmiany pourazowe i nowotworowe. Jest to najbardziej czuła metoda badania zatok. Pozwala określić zakres zmian i zaplanować leczenie.
• RM (rezonans magnetyczny) - stosowany, jako uzupełnienie lub alternatywa dla badania TK.

Zdarza się, że konieczne jest pobranie materiału biologicznego z zatok, w celu wykonania posiewu mikrobiologicznego. Ma to miejsce wtedy, gdy pacjent nie reaguje na leczenie i objawy nie ustępują. Badanie pozwala określić patogen, który odpowiada za rozwój zapalenia. Równocześnie można przeprowadzić testy alergiczne, aby ocenić czy stan zapalny nie jest wynikiem alergii.

Zapalenie zatok – leczenie

Leczenie zapalenia zatok najczęściej (zwłaszcza w początkowej fazie choroby) sprowadza się do leczenia objawowego. W przypadku wirusowego zapalenia zatok, antybiotyki nie przyniosłyby pożądanego efektu, ponieważ nie zwalczają wirusów. Stosuje się je w przypadku infekcji bakteryjnej lub nadkażenia bakteryjnego, towarzyszącego infekcji wirusowej.

Aby złagodzić objawy choroby, czyli zmniejszyć obrzęk, odblokować zatoki i je nawilżyć, zaleca się płukanie zatok roztworem soli fizjologicznej. Istotne jest także stosowanie leków przeciwzapalnych, przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, jakimi są na przykład paracetamol i ibuprofen (niesteroidowe leki przeciwzapalne). Jeśli objawy zapalenia zatok trwają dłużej niż 10 dni lub nasilają się po kilku dniach od wystąpienia pierwszych objawów, konieczna jest wizyta u lekarza. Może on przepisać między innymi:

• leki obkurczające naczynia błony śluzowej - np. efedryna, tetryzolina, ksylometazolina, pseudoefedryna - leki te można stosować jedynie doraźnie i zgodnie z zaleceniami lekarza (nie każdy może je przyjmować, zwłaszcza osoby stosujące beta-blokery czy cierpiące na nadciśnienie tętnicze),
• środki antyhistaminowe - w przypadku alergicznego podłoża choroby,
• wspomniane antybiotyki - w przypadku potwierdzenia bakteryjnego ostrego zapalenia zatok,
• glikokortykosteroidy donosowe - w przypadku leczenia przewlekłego zapalenia zatok,
• leki przeciwgrzybiczne - w przypadku infekcji wywołanej grzybami.

W przypadku gdy leczenie nie przynosi poprawy, konieczne może być leczenie chirurgiczne. Polega ono na usunięciu tkanek zapalnych, ewentualnie występujących polipów lub usunięciu wad anatomicznych. Leczenie operacyjne pozwala usunąć nadmiar wydzieliny i udrożnić zatoki. Zabieg ten zwany jest endoskopową operacją zatok przynosowych.

Warto pamiętać, że leczenie przewlekłego zapalenia zatok polega nie tylko na leczeniu objawowym (jak w przypadku ostrego stanu zapalnego), ale także na usunięciu przyczyny, która wywołuje chorobę.

Domowe sposoby na zapalenie zatok

Domowe sposoby na zatoki to przede wszystkim wykonywanie inhalacji, pozwalających na ich udrożnienie. Mają one dodatkowo działanie antybakteryjne i przeciwzapalne. Ich rolą jest rozrzedzanie zalegającej wydzieliny i usuwanie jej na zewnątrz. Do inhalacji można wykorzystać olejki eteryczne (goździkowe, tymiankowe czy eukaliptusowe i sosnowe) oraz sól kuchenną. W zapaleniu zatok można też pić napary z ziół: miętę, tymianek, szałwię, dziewannę, lipę czy imbir. W czasie choroby bardzo ważne jest regularne nawadnianie organizmu. Pozwala rozrzedzić wydzielinę z zatok, ułatwić jej przepływ i usuwanie. Ważne jest także utrzymanie odpowiedniej wilgotności w domu (powietrze nie powinno być zbyt suche).

Powikłania zapalenia zatok

Objawy ostrego zapalenia zatok często mijają samodzielnie i nie pozostawiają po sobie śladu. Zdarza się jednak, że mogą być przyczyną groźnych powikłań, zwłaszcza jeśli infekcja jest nieleczona. Należą do nich:

• zapalenie tkanek oczodołu i ropnie oczodołu,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• ropnie mózgu,
• stany zapalne kości twarzoczaszki,
• zapalenie szpiku kostnego okolic ścian zatoki.

Możliwe jest także rozwinięcie się wytrzeszczu oka czy ograniczenie ruchomości gałki ocznej. Mogą też wystąpić objawy neurologiczne, brak reakcji źrenicy na światło czy nawet śpiączka.

Zapobieganie zapaleniu zatok

Zapalenie zatok to choroba, której można zapobiegać. Aby uchronić się przed tą nieprzyjemną dolegliwością, należy ograniczyć przebywanie w miejscach o zanieczyszczonym środowisku (np. dymem papierosowym). Należy też unikać infekcji górnych dróg oddechowych, ograniczając kontakt z osobami chorymi. W przypadku alergii konieczne jest pamiętanie o regularnym stosowaniu leków. Dobrze jest też dbać o odpowiednią wilgotność w pomieszczeniach i jego oczyszczanie.